Nguyễn Xuân KhoaĐối tượng châm biếm chính trong bài thơ là:
- Những người chỉ biết đến sách vở, lý thuyết suông: Họ mải mê với việc học hành để lấy bằng cấp, danh hiệu mà quên đi việc rèn luyện đạo đức, phẩm chất.
- Những kẻ nịnh nọt, xu nịnh để thăng quan tiến chức: Họ sẵn sàng làm bất cứ điều gì để đạt được mục đích của mình, dù phải đánh đổi danh dự và lương tâm.
- Giai cấp quan lại thời phong kiến: Họ sống xa hoa, hưởng thụ, không quan tâm đến đời sống của nhân dân.
Qua hình ảnh "tiến sĩ giấy", Nguyễn Khuyến đã chế giễu những kẻ chỉ có tấm bằng mà không có thực tài, không có đóng góp gì cho xã hội.
Các chi tiết thể hiện sự châm biếm:
- Hình ảnh "tiến sĩ giấy": Gợi lên sự vô dụng, hão huyền của những tấm bằng cấp khi không đi đôi với thực học và đạo đức.
- Những câu thơ miêu tả về cuộc sống của "tiến sĩ giấy": Sống xa hoa, hưởng thụ, không quan tâm đến đời sống của người dân.
- Ngôn ngữ châm biếm, hài hước: Tác giả sử dụng những từ ngữ, hình ảnh đối lập, tương phản để tạo ra hiệu quả châm biếm.
Ý nghĩa của bài thơ:
- Phê phán những tiêu cực trong xã hội: Bài thơ lên án những tệ nạn như chạy chọt, nịnh nọt, chạy theo danh lợi.
- Khẳng định giá trị của con người: Con người có giá trị không phải ở tấm bằng mà ở tài năng, đạo đức và những đóng góp cho xã hội.
- Kêu gọi mọi người sống chân thật, khiêm tốn: Chúng ta nên sống đúng với bản thân mình, không nên chạy theo những giá trị vật chất phù phiếm