Phân tích cấu tứ bài thơ "Mẹ" của Đỗ Trung Lai

Bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai đã thể hiện nỗi niềm xót xa, thương cảm cho số phận của người mẹ khi tuổi già sức yếu. Qua đó, bộc lộ sự biết ơn sâu sắc mà tác giả dành cho đấng sinh thành của mình.

Ngay từ nhan đề bài thơ, chúng ta có thể thấy được hình ảnh trung tâm xuyên suốt toàn bộ tác phẩm chính là người mẹ. Hình ảnh người mẹ ấy được khắc họa rõ nét qua từng câu chữ trong bài thơ. Người mẹ ấy tần tảo sớm hôm nuôi lớn đàn con thơ. Khi con cái dần khôn lớn, trưởng thành cũng là lúc mái tóc mẹ điểm bạc, lưng mẹ còng xuống vì vất vả. Sự đối lập giữa dáng vẻ của cây cau trước và sau khi trưởng thành càng làm nổi bật lên sự thay đổi của người mẹ theo dòng chảy thời gian. Cau ngày càng cao, mẹ ngày một thấp đi. Cau gần với trời, mẹ thì gần đất. Thời gian trôi đi, sức khỏe của mẹ ngày một yếu đi, chẳng thể nào chống chọi lại quy luật tàn nhẫn của tạo hóa.

Câu thơ "cau ngày càng cao/ mẹ ngày một thấp" vừa mang nghĩa tả thực, vừa mang ý nghĩa ẩn dụ. Cây cau vốn là loại cây thân gỗ, có chiều cao khoảng từ 12 đến 20 mét. Còn con người chỉ là loài động vật nhỏ bé, dù có trưởng thành đến đâu cũng không thể cao bằng cây cối. Việc sử dụng biện pháp tu từ đối lập ở hai câu thơ này nhằm nhấn mạnh sự tương phản giữa mẹ và cây cau. Nếu cau ngày càng vươn lên cao thì mẹ lại ngày một thấp đi. Sự đối lập ấy khiến cho người đọc không khỏi xót xa, ngậm ngùi.

Đến khổ thơ thứ ba, tác giả đã trực tiếp bày tỏ nỗi lòng của bản thân dành cho người mẹ kính yêu:

Một miếng cau khô
Khô gầy như mẹ
Con nâng trên tay
Không cầm được lệ

Miếng cau khô vốn dĩ rất dễ vỡ vụn. Nó gợi liên tưởng đến hình ảnh người mẹ già yếu, mong manh trước giông bão cuộc đời. Dù vậy, mẹ vẫn luôn cố gắng chăm sóc, vun vén cho gia đình. Hình ảnh "con nâng trên tay" thể hiện sự nâng niu, trân trọng mà người con dành cho miếng cau. Đồng thời, nó cũng tượng trưng cho tấm lòng biết ơn sâu sắc mà người con dành cho mẹ. Câu thơ "không cầm được lệ" đã bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người con. Đó là nỗi buồn, sự xót xa khi nhìn thấy mẹ ngày một già yếu.

Ở khổ thơ cuối cùng, tác giả đã đặt ra một câu hỏi tu từ đầy day dứt:

Ngẩng đầu hỏi giời
Sao mẹ ta già?

Người con đã nhận thức được quy luật nghiệt ngã của thời gian. Tuổi trẻ qua đi sẽ không bao giờ trở lại. Con người cũng không thể chống lại vòng xoáy của tạo hóa. Vì thế, đứng trước hình ảnh mẹ ngày một già yếu, người con đã thốt lên câu hỏi đầy đau đớn: "sao mẹ ta già?". Câu hỏi ấy chứa đựng cả nỗi buồn, sự tiếc nuối lẫn sự bất lực của người con.

Như vậy, bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai đã thể hiện nỗi niềm xót xa, thương cảm cho số phận của người mẹ khi tuổi già sức yếu. Qua đó, bộc lộ sự biết ơn sâu sắc mà tác giả dành cho đấng sinh thành của mình.