Nghị luận xã hội về câu tục ngữ ở bầu thì tròn, ở ống thì dài

Trong kho tàng ca dao, dân ca Việt Nam có rất nhiều câu nói hay và ý nghĩa. Những câu ca dao ấy không chỉ là những lời hát ru mà còn chứa đựng những bài học sâu sắc của cha ông ta để lại cho con cháu đời sau. Một trong số đó phải kể đến câu: "Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài".

Câu tục ngữ trên được chia làm hai vế đối xứng với nhau. Vế thứ nhất "ở bầu thì tròn" gợi ra hình ảnh quả bầu, một loại quả thường thấy trong cuộc sống hàng ngày. Hình dạng bên ngoài của quả bầu là hình tròn, khi bổ ra bên trong cũng có hình tròn. Từ đó, chúng ta liên tưởng đến tính cách của con người nếu sống trong môi trường tốt đẹp, lành mạnh sẽ trở thành người tốt, có nhân cách cao cả. Còn vế thứ hai "ở ống thì dài", hình ảnh chiếc ống gợi lên sự nhỏ bé, hẹp dài. Khi cắt bỏ lớp vỏ bên ngoài, ta thấy ruột ống dài. Câu này mang hàm ý khuyên nhủ rằng nếu sống trong hoàn cảnh tù túng, bị bó buộc thì tâm hồn con người cũng trở nên nhỏ nhen, ích kỉ. Như vậy, qua hai vế đối lập, câu tục ngữ đã đưa ra lời khuyên về mối quan hệ giữa môi trường sống và việc hình thành nhân cách con người.

Vậy tại sao "ở bầu thì tròn, ở ống thì dài"? Trước hết, mỗi con người sinh ra đều chịu tác động từ môi trường sống xung quanh. Nếu sống trong gia đình hạnh phúc, bố mẹ yêu thương, chăm sóc, dạy dỗ chu đáo thì đứa trẻ lớn lên sẽ trở thành người tử tế, biết yêu thương mọi người. Ngược lại, nếu sống trong gia đình bất hạnh, bố mẹ thường xuyên cãi vã, đánh đập nhau thì đứa trẻ lớn lên dễ trở thành người xấu, thậm chí là tội phạm nguy hiểm cho xã hội. Không chỉ vậy, nhà trường cũng góp phần giáo dục nhân cách học sinh. Một ngôi trường có nề nếp, kỷ cương tốt sẽ đào tạo ra những học sinh ngoan ngoãn, lễ phép. Ngược lại, một ngôi trường có truyền thống kém thì học sinh thường hư hỏng. Bên cạnh gia đình và nhà trường, bạn bè cũng có sức ảnh hưởng tới cá nhân mỗi người. Việc chơi thân với người tốt sẽ giúp bản thân tiến bộ hơn. Nhưng nếu kết giao với những người xấu thì sớm muộn gì cũng bị lôi kéo vào các tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc,... Ngoài ra, môi trường rộng lớn hơn có tác động đến con người chính là xã hội. Ở một đất nước văn minh, con người sẽ được giáo dục tốt hơn. Trái lại, ở nơi thiếu thốn về vật chất và lạc hậu về tinh thần, con người dễ trở nên tha hóa về nhân cách.

Như vậy, câu tục ngữ "Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài" đã khẳng định vai trò của môi trường sống đối với việc hình thành nhân cách con người. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là con người hoàn toàn phụ thuộc vào môi trường. Chúng ta vẫn có thể thay đổi bản thân theo chiều hướng tích cực dù sống trong hoàn cảnh khó khăn. Ví dụ như những tấm gương vượt lên số phận để sống tốt đẹp hơn. Đó là thầy Nguyễn Ngọc Kí dù bị liệt hai tay nhưng vẫn cố gắng tập viết bằng chân và trở thành một nhà giáo ưu tú; là vận động viên bơi lội Trịnh Phi Hùng mất cả hai chân nhưng vẫn đam mê môn bơi lội và đạt được nhiều giải thưởng cao... Họ chính là những tấm gương sáng để chúng ta noi theo.

Tóm lại, câu tục ngữ "Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài" tuy ngắn gọn nhưng giàu giá trị. Nó đã đem đến cho con người một bài học quý báu về mối quan hệ giữa môi trường sống và việc hình thành nhân cách.