Tú Xương là một nhà thơ nổi tiếng với những tác phẩm châm biếm sâu sắc về xã hội phong kiến thời bấy giờ. Ông đã để lại cho nền văn học Việt Nam nhiều tác phẩm có giá trị, trong đó không thể không kể đến bài thơ Cảm Tết. Bài thơ này được sáng tác vào năm 1896, khi ông đang sống trong cảnh nghèo khó và bệnh tật.
Bài thơ mở đầu bằng hai câu đề:
Anh em đừng nghĩ tết tôi nghèo,
Tiền bạc trong kho chứa lĩnh tiêu.
Hai câu thơ này thể hiện sự tự hào của Tú Xương về gia đình mình. Dù cuộc sống có khó khăn nhưng ông vẫn luôn giữ vững tinh thần lạc quan, vui vẻ. Ông cũng khẳng định rằng dù gia đình có nghèo nhưng tình cảm giữa anh em vẫn luôn gắn bó, keo sơn.
Hai câu thực tiếp theo miêu tả cảnh sinh hoạt ngày tết của gia đình Tú Xương:
Rượu cúc nhắn đem, hàng biếng quá,
Trà sen mượn hỏi, giá còn kiêu.
Trong hai câu thơ này, Tú Xương sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ để nói lên nỗi lòng của mình. Rượu cúc là loại rượu ngon, đắt tiền, thường chỉ dành cho những người giàu sang. Hàng là những món đồ trang trí, quà tặng trong dịp tết. Trà sen là loại trà quý hiếm, thường dùng để đãi khách quý. Giá là số tiền mà Tú Xương phải bỏ ra để mua những thứ này. Tuy nhiên, do hoàn cảnh gia đình khó khăn nên ông không đủ khả năng chi trả. Điều này khiến ông cảm thấy buồn bã, tủi hổ.
Hai câu luận tiếp theo thể hiện tâm trạng của Tú Xương trước cảnh xuân:
Bánh chưng sắp gói, e nồm chảy,
Giò lụa toan làm, sợ nắng thiu.
Trong hai câu thơ này, Tú Xương sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa để thể hiện tâm trạng lo lắng của mình. Bánh chưng là món ăn truyền thống của dân tộc ta trong dịp tết. Nồm là hiện tượng thời tiết đặc trưng của miền Bắc nước ta, thường xảy ra vào tháng giêng âm lịch. Giò lụa là món ăn ngon, dễ bị hỏng nếu không được bảo quản cẩn thận. Do đó, Tú Xương lo lắng rằng nếu trời nồm ẩm ướt thì bánh chưng sẽ bị chảy, giò lụa sẽ bị thiu.
Câu kết cuối cùng thể hiện thái độ dứt khoát của Tú Xương:
Thôi thế thì thôi, đành tết khác.
Anh em đừng nghĩ tết tôi nghèo!
Trong câu thơ này, Tú Xương sử dụng biện pháp tu từ điệp ngữ "thôi", "đành" để nhấn mạnh quyết tâm của mình. Ông khẳng định rằng dù hoàn cảnh gia đình có khó khăn nhưng ông vẫn sẽ đón tết vui vẻ, trọn vẹn. Ông mong muốn anh em đừng nghĩ rằng ông nghèo khổ, hãy cứ vui vẻ đón tết cùng nhau.