Hắn vừa đi vừa chửi. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi. Bắt đầu chửi trời, có hề gì?Trời có của riêng nhà nào?Rồi hắn chửi đời. Thế cũng chẳng sao: Đời là tất cả nhưng cũng chẳng là ai. Tức mì...

Nam Cao là một cây bút hiện thực xuất sắc. Tác phẩm của ông thường gắn liền với hình ảnh những người nông dân chân lấm tay bùn, sống cuộc sống nghèo khổ nhưng mang trong mình tâm hồn và phẩm chất cao đẹp. Truyện ngắn Chí Phèo là một tác phẩm như vậy.

Truyện kể về nhân vật chính là Chí Phèo - một người nông dân bị đẩy vào con đường lưu manh, tội lỗi. Mở đầu tác phẩm, tác giả đã sử dụng lời nói đầy châm biếm, mỉa mai để giới thiệu nhân vật Chí Phèo xuất hiện. Hắn vừa đi vừa chửi "chửi đời, chửi trời, chửi cả làng Vũ Đại". Tiếng chửi của Chí Phèo rất đặc biệt, khác lạ. Hắn "chửi đứa nào đẻ ra hắn", "đứa nào" ấy chỉ có thể là người bố và người mẹ của Chí Phèo. Trong cơn say, Chí Phèo đã quên đi rằng người bố mẹ đã sinh ra mình chính là đấng sinh thành, họ đã dành cho mình tình yêu thương vô bờ bến. Vậy mà thay vì cảm ơn họ, hắn lại đi chửi rủa họ, coi họ như những kẻ thù của cuộc đời mình. Qua chi tiết này, ta thấy được sự tha hóa, biến chất trong tâm hồn của Chí Phèo. Từ một người nông dân hiền lành, lương thiện, nay hắn đã trở thành một kẻ lưu manh, mất hết nhân tính.

Chí Phèo vốn là một thanh niên hiền lành, lương thiện nhưng đã bị xã hội phong kiến bóc lột, đàn áp khiến cho tha hóa, lưu manh hóa. Hắn bị Bá Kiến đẩy vào con đường tù tội chỉ vì một cơn ghen tuông vớ vẩn. Sau khi ra tù, Chí Phèo trở thành một con người hoàn toàn khác. Hắn trở nên hung dữ, lì lợm, luôn chìm trong cơn say triền miên. Hắn làm hại cho biết bao nhiêu người, cướp đoạt của cải, phá phách gia đình... Nhưng sâu thẳm bên trong con người hắn vẫn còn le lói chút ánh sáng của lương tri. Điều này được thể hiện qua mối quan hệ với Thị Nở.

Thị Nở là một người phụ nữ xấu xí, dở hơi, nhưng lại là nguồn sáng duy nhất chiếu rọi vào cuộc đời tăm tối của Chí Phèo. Tình yêu thương của Thị Nở đã đánh thức phần người trong Chí Phèo. Hắn muốn làm hòa với mọi người, muốn được sống lương thiện. Tuy nhiên, xã hội phong kiến đã không chấp nhận Chí Phèo quay trở lại làm người. Bà cô Thị Nở đã cự tuyệt Chí Phèo, khiến hắn rơi vào tuyệt vọng. Cuối cùng, Chí Phèo đã giết Bá Kiến rồi tự kết liễu cuộc đời mình. Cái chết của Chí Phèo là một bi kịch đau đớn, nhưng cũng là một lời tố cáo mạnh mẽ xã hội phong kiến bất công, tàn bạo.

Trong truyện ngắn Chí Phèo, Nam Cao đã sử dụng ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, gần gũi với đời sống hằng ngày. Cách kể chuyện linh hoạt, hấp dẫn, tạo nên sức lôi cuốn cho người đọc. Đặc biệt, tác giả đã xây dựng thành công hai tuyến nhân vật đối lập: Chí Phèo - Bá Kiến. Một bên là kẻ lưu manh, một bên là tên cường hào ác bá. Sự đối lập giữa hai tuyến nhân vật này đã góp phần làm nổi bật chủ đề của tác phẩm.

Chủ đề của truyện ngắn Chí Phèo là số phận bi thảm của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám năm 1945. Họ là nạn nhân của xã hội phong kiến bất công, tàn bạo. Họ bị đẩy vào con đường lưu manh, tội lỗi, cuối cùng phải tìm đến cái chết để giải thoát cho bản thân. Thông qua câu chuyện về cuộc đời của Chí Phèo, Nam Cao đã lên án xã hội phong kiến đã chà đạp lên quyền sống, quyền hạnh phúc của con người. Đồng thời, tác giả cũng bày tỏ niềm xót xa, thương cảm trước số phận bi thảm của người nông dân Việt Nam.