Quê hương là chùm khế ngọt Cho con trèo hái mỗi ngày Quê hương là đường đi học Con về rợp bướm vàng bay Quê hương là con diều biếc Tuổi thơ con thả trên đồng Quê hương là con đò nhỏ Êm đềm khua...

Tình yêu quê hương đất nước là nguồn cảm hứng bất tận của thi ca Việt Nam, đã có rất nhiều tác giả thành công với đề tài này, tiêu biểu là tác giả Đỗ Trung Quân với bài thơ “Quê hương”. Tác phẩm đã vẽ ra bức tranh xanh tươi, thơ mộng của vùng đất miền Nam, nơi chôn rau cắt rốn thiêng liêng.
Bài thơ mở đầu bằng một lời tự bạch, dường như nhà thơ đang hỏi những thế hệ trẻ thơ:
“Quê hương là gì hở mẹ Mà cô giáo dạy phải yêu Quê hương là gì hở mẹ Ai đi xa cũng nhớ nhiều”
Từ láy “thương mến” cùng biện pháp tu từ so sánh và điệp ngữ “quê hương là” đã nhấn mạnh, khắc sâu sự thiêng liêng, trân quý của hai tiếng “quê hương”. Nhà thơ tiếp tục liệt kê hàng loại những hình ảnh quen thuộc, thân thương trong cuộc sống làng quê dân dã:
“Quê hương là chùm khế ngọt Cho con trèo hái mỗi ngày Quê hương là đường đi học Con về rợp bướm vàng bay”
Đó là những hình ảnh gần gũi, thân thuộc và gắn bó với ký ức tuổi thơ của mỗi người. Hình ảnh “chùm khế ngọt” tạo cảm giác dịu mát, dễ chịu, gợi lên sự ngon ngọt, mát lành, là biểu tượng của sự sung túc, ấm no. Còn hình ảnh “con đường đi học” gợi lên kỉ niệm đẹp đẽ của thời cắp sách tới trường, bên cạnh đó còn gợi lên sự ấm áp của tình thầy trò, tình bè bạn. Hình ảnh “cánh diều” đưa ta trở về với tuổi thơ hồn nhiên, vui vẻ, với những ước mơ bé bỏng thần tiên. Hình ảnh “bướm vàng” bay lượn trong buổi chiều tà tạo nên khung cảnh lung linh, rực rỡ, tràn ngập sức sống.
Đặc biệt, quê hương còn là vòng tay ấm áp, che chở và bao dung khi con người lạc lối:
“Quê hương là con diều biếc Tuổi thơ con thả trên đồng Quê hương là con đò nhỏ Êm đềm khua nước ven sông”
Quê hương xuất hiện cùng với hình ảnh “con diều biếc”, một màu xanh trong trẻo, tươi sáng gợi lên khung cảnh bầu trời rộng bao la. Quê hương còn là những cánh đồng lúa mênh mông, bát ngát, thơm mùi sữa lúa, là con đò nhỏ khua nước bên dòng sông quê. Những hình ảnh hết sức giản dị nhưng lại làm chúng ta xao xuyến, xúc động.
Bên cạnh đó, nhà thơ còn khéo léo sử dụng biện pháp tu từ so sánh:
“Quê hương là gió mùa thu Sân nắng đượm mồ hôi mẹ Quê hương là vàng hoa bí Là hồng tím giậu mồng tơi Là đỏ đôi bờ dâm bụt Màu hoa sen trắng tinh khôi”
Cụm từ “quê hương là” được lặp lại nhiều lần, như muốn khẳng định nhiều nghĩa của nó. Với biện pháp tu từ so sánh, tác giả đã vẽ nên hình ảnh quê hương gần gũi, thân thuộc, tràn đầy hương vị và màu sắc tươi tắn, hài hòa. Đó là sắc vàng của hoa bí, màu hồng của mồng tơi, màu đỏ của râm bụt, màu trắng của hoa sen. Tất cả gợi lên sự mộc mạc, giản dị, đơn sơ, đơn giản nhưng lại vô cùng thanh tao, tươi mát, dịu dàng. Đồng thời, gợi lên vẻ đẹp thuần khiết, mộc mạc, chân chất của những người nông dân. Qua đó, ta thấy được tình yêu quê hương tha thiết, sâu nặng của nhà thơ.
Tác giả đã ví quê hương như người mẹ tần tảo, chịu khó, luôn hi sinh thầm lặng vì con cái:
“Quê hương là cầu tre nhỏ Mẹ về nón lá nghiêng che Là hương hoa đồng cỏ nội Bay trong giấc ngủ đêm hè”
Hình ảnh “cầu tre nhỏ” gợi lên sự rung động, xốn xang, lưu giữ những kỉ niệm đẹp đẽ của thời thơ ấu, là kí ức tươi đẹp hao hào không thể quên. Hình ảnh “người mẹ nón lá nghiêng che” càng làm tình cảm của tác giả thêm chân thực, chạm đến trái tim độc giả. Bởi hình ảnh người mẹ Việt Nam từ lâu đã trở thành biểu tượng cho đức tính hy sinh, sự chịu thương chịu khó, là hình mẫu lí tưởng, đáng ngợi ca và tự hào.
Nhà thơ đã sử dụng biện pháp tu từ điệp ngữ và so sánh một cách nhuần nhuyễn, linh hoạt và điêu luyện, tạo nên sự thành công cho bài thơ. Nhờ đó, quê hương hiện lên thật sinh động và tươi đẹp, bộc lộ rõ tình cảm yêu thương, gắn bó, tha thiết và sâu nặng của tác giả đối với quê hương.
Câu hỏi tu từ ở cuối bài thơ “Quê hương là gì hở mẹ” đã nhấn mạnh, khơi gợi suy nghĩ, niềm trăn trở trong lòng tác giả. Nó gợi lên một nỗi buồn man mác, bâng khuâng. Nỗi buồn ấy như thấm đẫm vào từng trang giấy, từng câu thơ, giọng điệu da diết, lắng đọng, in dấu ấn trong lòng người đọc.
Như vậy, bài thơ “Quê hương” đã giúp em hiểu rõ hơn về hai tiếng thiêng liêng “quê hương”. Chỉ với hai mươi bốn câu thơ ngắn gọn, tác giả đã vẽ ra bức tranh làng quê miền Nam bình dị, yên ả, thơ mộng, tươi đẹp, bộc lộ tình cảm gắn bó, tha thiết, sâu nặng với chốn quê nhà.