Hoàng Cầm sinh năm 1922, quê gốc ở Bắc Ninh. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, ông từng làm Chủ tịch Ủy ban hành chính xã Mai Lâm (huyện Đông Anh, Hà Nội). Là một nhà thơ nổi tiếng trong phong trào Thơ mới, Hoàng Cầm đã góp phần quan trọng vào việc đổi mới thơ ca Việt Nam bằng cách tạo nên một giọng điệu riêng biệt, độc đáo. Ông đã sáng tác hàng trăm bài thơ, trong đó có những tác phẩm tiêu biểu như Bên kia sông Đuống, Trường ca, Lá diêu bông,...
Bài thơ "Bên kia sông Đuống" được sáng tác vào năm 1948, khi đất nước đang trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp. Bài thơ mang đậm chất trữ tình, lãng mạn nhưng cũng chứa đựng những nỗi niềm sâu lắng của tác giả về quê hương, đất nước.
Khổ thơ đầu tiên của bài thơ đã thể hiện rõ nét nỗi đau chia cắt quê hương và tình yêu quê hương tha thiết của tác giả.
Em ơi buồn làm chi
Anh đưa em về sông Đuống
Ngày xưa cát trắng phẳng lì
Sông Đuống chảy xuôi một dòng lấp lánh
Bên kia sông Đuống
Quê hương ta lúa nếp thơm nồng
Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong
Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp
Trong khổ thơ này, tác giả đã sử dụng hình ảnh "em ơi buồn làm chi" để an ủi, vỗ về người đọc. Đây là một cách diễn đạt rất tinh tế, thể hiện sự đồng cảm, sẻ chia của tác giả đối với những người đang chịu đựng nỗi đau, mất mát.
Tiếp theo, tác giả đã miêu tả vẻ đẹp của sông Đuống trước khi bị giặc xâm lược. Dòng sông Đuống "cát trắng phẳng lì" uốn lượn quanh co, chảy xuôi một dòng lấp lánh. Khung cảnh thiên nhiên nơi đây thật thanh bình, yên ả, khiến cho lòng người thêm phần thư thái, nhẹ nhàng.
Tuy nhiên, tất cả đã thay đổi khi giặc xâm lược. Chúng đã tàn phá quê hương, khiến cho dòng sông Đuống trở nên u ám, tăm tối. Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh để nhấn mạnh sự tàn bạo của quân thù. Chúng đã "khiến cho ruộng ta khô", "nhà ta cháy", "chó ngộ một đàn", "lưỡi dài lê sắc máu". Những hình ảnh này đã gợi lên nỗi đau đớn, xót xa của tác giả trước cảnh quê hương bị giặc giày xéo.
Cuối cùng, tác giả đã nhắc đến những kỷ niệm đẹp đẽ của quê hương. Đó là những bức tranh Đông Hồ "gà lợn nét tươi trong", "màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp". Những bức tranh này đã thể hiện nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt Nam, đồng thời cũng là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của con người Việt Nam.
Như vậy, khổ thơ đầu tiên của bài thơ "Bên kia sông Đuống" đã thể hiện rõ nét nỗi đau chia cắt quê hương và tình yêu quê hương tha thiết của tác giả. Nỗi đau ấy không chỉ là nỗi đau của riêng tác giả mà còn là nỗi đau chung của cả dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Bằng những hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc nhưng giàu sức gợi, Hoàng Cầm đã khắc họa thành công bức tranh thiên nhiên sông Đuống thơ mộng, trữ tình. Đồng thời, ông cũng thể hiện nỗi đau chia cắt quê hương và tình yêu quê hương tha thiết của mình.
Bài thơ "Bên kia sông Đuống" là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Hoàng Cầm. Bài thơ đã góp phần khẳng định tài năng và vị trí của ông trong nền văn học Việt Nam.