Nam Cao là nhà văn tiêu biểu với dòng văn viết về cuộc sống của những người nông dân nghèo khổ trong những năm 1945 ở nước ta. Ông có rất nhiều tác phẩm nổi tiếng như Chí Phèo, Đời Thừa,... Trong đó Tư Cách Mõ cũng là một tác phẩm hay mang đậm dấu ấn sáng tác của Nam Cao. Truyện ngắn không chỉ khắc họa chân thực cuộc sống của người nông dân Việt Nam trong xã hội phong kiến mà còn thể hiện rõ nét tư tưởng, chủ đề mà tác giả muốn gửi gắm qua nhân vật anh Lộ.
Lộ là một chàng trai được mọi người nhận xét là hiền lành, chịu khó làm ăn. Nhưng vì sự đố kị, ghen ghét của những kẻ bề trên có địa vị trong làng mà Lộ bị đẩy xuống vực thẳm, trở thành một kẻ tham lam, đê tiện. Từ một người nông dân nghèo khổ, chăm chỉ làm lụng, anh bỗng chốc biến thành "con mõ" xấu xí trong mắt mọi người. Anh bị lợi dụng, bị chèn ép và cuối cùng tự tay hủy hoại đi danh dự, nhân phẩm của bản thân mình. Qua nhân vật Lộ, nhà văn Nam Cao muốn lên án gay gắt cái xã hội đầy rẫy những bất công, thối nát lúc bấy giờ đã đẩy con người vào bước đường cùng. Đồng thời ông cũng thể hiện niềm tin yêu, trân trọng vẻ đẹp ở con người, dù đặt vào hoàn cảnh nào thì họ vẫn sẽ luôn cố gắng giữ gìn nhân phẩm trong sạch của mình.
Với lối kể chuyện độc đáo, kết hợp hài hòa giữa hiện thực và hồi ức, nhà văn Nam Cao đã đưa người đọc khám phá chiều sâu tâm lý của nhân vật Lộ. Từ đó vẽ lên bức tranh xã hội phong kiến đầy rẫy những oan trái, bất công. Nhân vật Lộ hiện lên trong tác phẩm với dáng vẻ của một người nông dân nghèo khổ, thật thà, chất phác. Lộ sống một mình, quanh năm "làm lụng vất vả", "ăn uống thiệt bàng" chỉ mong sao có đủ miếng cơm manh áo nuôi sống bản thân mình qua ngày. Khác với những người khác trong làng, Lộ không có ruộng để cày, chỉ biết làm thuê để kiếm sống qua ngày. Cuộc sống vốn đã cơ cực lại càng trở nên khó khăn hơn khi anh bị ốm nặng, " nằm liệt giường hết hai tháng trời mới khỏi ". Sau trận ốm ấy, trong nhà anh chẳng còn gì cả, " gạo ăn hết, gạo chợ lại vừa mở ", anh đành phải mang tấm thân mệt mỏi, lê xác tới nhà Bá Kiến xin được vay chút gạo để cầm cự qua cơn đói.
Những tưởng việc này sẽ diễn ra dễ dàng, suôn sẻ như bao lần anh đi làm thuê cho bọn nhà giàu trong làng. Nhưng hôm nay anh lại gặp phải tên cáo già Bá Kiến nổi tiếng lọc lõi, gian ác. Hắn ta đã lợi dụng quyền lực, sức ảnh hưởng của mình để chèn ép, biến anh Lộ thành tay sai cho hắn. Ban đầu, Lộ tỏ ra là một người vô cùng khúm núm, yếu đuối, sợ sệt trước uy quyền của Bá Kiến. Khi nghe hắn nhắc nhở, đe dọa bằng giọng điệu của một người trên nhìn xuống: " Anh đừng có quên rằng là anh đang đứng đóng cổng ngõ nhà tôi. Chẳng ai bắt bật anh sang đây kiếm chuyện cả. Vậy thì anh hãy về bảo vợ anh đấy, rằng từ nay, có chết đói cũng không được ló mặt đến đây nữa! Nghe chưa? " thì anh chỉ biết cúi đầu vâng dạ rồi lui gót ra về. Tuy nhiên, lòng tham của con người là vô đáy, sau khi được Bá Kiến giao cho nhiệm vụ đi đòi nợ ở ngoài thị trấn thì anh Lộ đã bắt đầu nảy sinh những ham muốn về tiền bạc, của cải. Cuối cùng, anh ta đã đánh mất đi bản thân mình, trở thành một kẻ tham lam, đê tiện, sẵn sàng bán rẻ lương tâm, đạo đức chỉ vì vài đồng bạc lẻ.
Nhân vật Lộ trong tác phẩm "Tư Cách Mõ" của Nam Cao là một điển hình cho số phận bi thảm của người nông dân Việt Nam trong xã hội phong kiến. Qua nhân vật này, tác giả đã lên án gay gắt chế độ bóc lột, bất công đã đẩy con người vào bước đường cùng, khiến họ phải đánh mất đi nhân phẩm, đạo đức của chính mình.