Xuân Quỳnh là nhà thơ nữ tiêu biểu nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng nói của một tâm hồn phụ nữ giàu lòng trắc ẩn và khao khát hạnh phúc bình dị đời thường. Bà chỉ viết về tình yêu, tình cảm gia đình, cuộc sống thường ngày. Nhưng trong thơ Xuân Quỳnh, tình yêu luôn gắn liền với nỗi nhớ, niềm lo âu và đau khổ. Điều này được thể hiện rõ nét qua bài thơ "Sao không về Sappho".
Bài thơ được sáng tác vào năm 1973, khi Xuân Quỳnh đang công tác tại Nhà xuất bản Tác phẩm mới. Đây là giai đoạn đất nước ta đang trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Bài thơ mang đậm dấu ấn cá nhân của Xuân Quỳnh, thể hiện nỗi nhớ nhung da diết của một người phụ nữ đang yêu.
Mở đầu bài thơ, Xuân Quỳnh đã đặt ra một câu hỏi tu từ: "Sao anh không về chơi thôn Vĩ?". Câu hỏi này vừa là lời mời gọi, vừa là lời trách móc nhẹ nhàng của nhân vật trữ tình dành cho người ra đi. Nhân vật trữ tình đang đứng ở thôn Vĩ Dạ, ngắm nhìn khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp, rực rỡ:
"Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền"
Hình ảnh "nắng hàng cau nắng mới lên" gợi lên vẻ đẹp rạng ngời, tinh khôi của nắng sớm. Nắng chiếu rọi xuống những hàng cau xanh mướt, tạo nên một khung cảnh thiên nhiên thật đẹp đẽ, lung linh. Vườn cây xanh mướt như ngọc, lá trúc che ngang khuôn mặt chữ điền của người con gái. Tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên thật thơ mộng, trữ tình.
Câu hỏi tu từ "Sao anh không về chơi thôn Vĩ?" được lặp lại hai lần trong bài thơ, thể hiện nỗi nhớ nhung da diết của nhân vật trữ tình. Nhân vật trữ tình mong ngóng người ra đi sẽ trở về thăm thôn Vĩ, để cùng nhau tận hưởng vẻ đẹp của thiên nhiên nơi đây.
Trong khổ thơ tiếp theo, Xuân Quỳnh đã sử dụng biện pháp tu từ so sánh để làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên:
"Gió theo lối gió mây đường mây
Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay"
Hai câu thơ sử dụng biện pháp so sánh "gió theo lối gió mây đường mây", "dòng nước buồn thiu hoa bắp lay". Gió và mây vốn là hai thứ luôn gắn bó với nhau, vậy mà giờ đây lại chia lìa đôi ngả. Dòng nước chảy trôi, mang theo những bông hoa bắp lay động. Cảnh vật thiên nhiên dường như cũng mang theo nỗi buồn man mác, khiến cho lòng người thêm xao xuyến.
Khổ thơ tiếp theo, Xuân Quỳnh đã bộc bạch nỗi lòng của mình:
"Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?"
Nhân vật trữ tình đang đứng bên bờ sông, ngắm nhìn dòng sông hiền hòa, thơ mộng. Trên dòng sông ấy có chiếc thuyền đang neo đậu. Chiếc thuyền ấy như một biểu tượng của tình yêu, của hy vọng. Nhân vật trữ tình mong rằng chiếc thuyền sẽ chở trăng về kịp tối nay, để cùng nhau tận hưởng vẻ đẹp của đêm trăng.
Trong khổ thơ cuối cùng, Xuân Quỳnh đã khẳng định tình yêu mãnh liệt của mình:
"Mây bay về xa nắng buông xuống
Thời gian như ngừng đọng ở đây"
Hai câu thơ sử dụng biện pháp tu từ đảo ngữ "mây bay về xa nắng buông xuống". Mây bay về xa, nắng buông xuống, tạo nên một khung cảnh thiên nhiên thật lãng mạn, thơ mộng. Thời gian như ngừng đọng lại ở đây, để nhân vật trữ tình có thể tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp của thiên nhiên.
Về nghệ thuật, bài thơ được viết theo thể thơ tự do, với nhịp thơ linh hoạt, phù hợp với tâm trạng của nhân vật trữ tình. Ngôn ngữ thơ giản dị, mộc mạc nhưng giàu hình ảnh và cảm xúc. Các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, câu hỏi tu từ được sử dụng một cách nhuần nhuyễn, góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho bài thơ.
Về nội dung, bài thơ thể hiện nỗi nhớ nhung da diết của một người phụ nữ đang yêu. Nỗi nhớ ấy được thể hiện qua những hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp, rực rỡ. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện khát vọng mãnh liệt của nhân vật trữ tình muốn níu giữ thời gian và tình yêu.
Tóm lại, bài thơ "Sao không về Sappho" là một bài thơ hay, thể hiện được tài năng và phong cách thơ của Xuân Quỳnh. Bài thơ đã để lại trong lòng độc giả những ấn tượng sâu sắc về tình yêu và nỗi nhớ.