phân tích hình ảnh những chiếc xe không kính trong bài thơ tiểu đội xe không kính

Phạm Tiến Duật là nhà thơ trưởng thành trong phong trào kháng chiến chống Mỹ. Những tác phẩm của ông đều xoay quanh hình ảnh của những người lính trẻ, về cuộc sống của những thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn máu lửa. Thơ của ông được mệnh danh là đã đem lại làn gió mới cho thi ca đương đại bởi sự tự nhiên, dí dỏm, vui tươi. Tiêu biểu nhất cho phong cách của Phạm Tiến Duật đó chính là tác phẩm "Bài thơ về tiểu đội xe không kính". Tác phẩm đã tái hiện lại hình ảnh của những người lính trẻ vừa lạc quan, vừa phơi phới lại chứa đựng một lòng quyết tâm, ý chí sắt đá đi tới giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Ngay từ nhan đề của bài thơ đã khiến ta thấy tò mò bởi thông thường để làm một bài thơ thì cần có cảm hứng, có cảnh sắc, có vật hữu hình nhưng ở đây Phạm Tiến Duật lại lấy cụm từ "bài thơ về..." để mở đầu. Điều đó cho thấy rằng chất thơ cứ tự nhiên thấm lan tỏa khắp không gian, len lỏi vào từng vật vô tri, bộc lộ cái hồn sâu thẳm của vật vô tri ấy. Chất thơ ấy nằm ở đâu nếu không phải là ở tinh thần chiến đấu anh dũng, quả cảm, lạc quan của những người lính? Chất thơ ấy nằm ở đâu nếu không phải là ở nơi tuyến đường Trường Sơn mưa bom bão đạn? Nhan đề độc đáo ấy đã gợi dẫn cho người đọc hình dung được những hình ảnh độc đáo, thú vị xuất hiện trong bài thơ. Và đúng như dự đoán, hai câu thơ đầu tiên đã nói rất rõ về hình ảnh độc đáo đó:

"Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi."

Câu thơ đầu tiên giống như một lời trần thuật hóm hỉnh, giải thích lí do vì sao mà xe "không có kính". Câu thơ hết sức đơn giản với cấu trúc câu tường thuật nhưng lại mang đậm chất văn xuôi. Tuy vậy, đằng sau câu chữ đơn giản kia lại là một sự thật trần trụi được lột tả. Từ "bom" được lặp lại hai lần cùng với những động từ "giật", "rung" cho thấy mức độ tàn phá khốc liệt của chiến tranh, của bom đạn giặc Mĩ. Lời thơ cứ tự nhiên, giản dị, không màu mè, không hoa mĩ mà đi thẳng vào trọng tâm, nói lên sự thật đau buồn về những chiếc xe vận chuyển lương thực, vũ khí trên tuyến đường Trường Sơn. Hai câu thơ sau lại tiếp tục mạch cảm xúc khi tác giả tả thực về những chiếc xe không kính:

"Không có kính, rồi xe không có đèn,
Không có mui xe, thùng xe có xước"

Những chiếc xe vốn dĩ có đầy đủ kính, đèn, mui xe và thùng xe nguyên vẹn. Nhưng sau nhiều năm chịu trận bom đạn của quân thù, chúng đã trở nên biến dạng, sứt mẻ hết cả. Tác giả chỉ tô đậm thêm sự thật bằng cách nhắc đi nhắc lại cấu trúc "không có...". Cấu trúc này được lặp lại ba lần liên tiếp nhằm nhấn mạnh sự thiếu thốn, khó khăn đến cùng cực của những người lính lái xe. Bên cạnh đó, phép liệt kê được sử dụng cũng nhằm mục đích tô đậm những thiếu thốn của những chiếc xe. Đồng thời, nó còn diễn tả sự tàn phá khủng khiếp của chiến tranh, của quân địch. Qua hình ảnh những chiếc xe, nhà thơ đã gián tiếp phản ánh sự ác liệt của chiến trường, của bom đạn quân thù.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở đó thì hình ảnh những chiếc xe không kính sẽ hòa lẫn với bao nhiêu áng thơ viết về chiến tranh khác. Cái hay của câu thơ là ở chỗ tác giả đã làm nổi bật lên vẻ đẹp của những chiếc xe và qua đó, ngợi ca vẻ đẹp của những người lính lái xe:

"Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có một trái tim"

Chiếc xe thiếu hụt nhiều thứ, chẳng được sơn sửa đẹp đẽ, chẳng có kính, chẳng có đèn mà chỉ lắp ráp tạm bợ, chẳng hề chắc chắn. Thế nhưng, vượt lên tất cả, xe vẫn chạy, chạy vì miền Nam ruột thịt, chạy vì tương lai của đất nước. Động từ "chạy" đặt ở cuối câu thơ cho thấy tinh thần kiên cường, bất khuất, ý chí quyết tâm giải phóng miền Nam không lay chuyển của người lính. Đặc biệt, cụm từ "miền Nam phía trước" vừa chỉ mảnh đất Nam Bộ xa xôi, vừa mang ý nghĩa tượng trưng cho miền đất của hòa bình, hạnh phúc, của độc lập, tự do. Vì miền Nam phía trước mà xe vẫn chạy, vì miền Nam phía trước mà xe chẳng cần kính, chẳng cần đèn. Chỉ cần trong xe có một trái tim là đủ. Câu thơ cuối dồn nén biết bao ý nghĩa. Chỉ cần trong xe có một trái tim là đủ - trái tim nhiệt huyết, trái tim sục sôi khát vọng giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Chính trái tim ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho người lính luôn giữ vững ý chí chiến đấu của mình, dù khó khăn, gian khổ, dù bom rơi, đạn nổ, họ cũng chẳng nề hà.

Như vậy, qua hình ảnh những chiếc xe không kính, nhà thơ Phạm Tiến Duật đã khắc họa thành công vẻ đẹp của những người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn xưa. Họ là những con người dũng cảm, hiên ngang, lạc quan, yêu đời và giàu ý chí chiến đấu. Tinh thần của họ chính là đại diện cho vẻ đẹp chung của thế hệ trẻ Việt Nam trong những năm tháng hào hùng nhất.