Nguyễn Duy là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông mang nặng những trăn trở, suy tư về cuộc sống, về con người và về thời gian. Trong đó, tác phẩm Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa được xem là một trong những thi phẩm đặc sắc nhất của ông. Đặc biệt, hai câu thơ cuối cùng của bài thơ đã gửi gắm đến độc giả một quan niệm sống vô cùng tích cực, chủ động:
“Anh không thể chỉ đắm say đứng ngắm
Anh phải là một nét vẽ dẫu đơn sơ”.
Hai câu thơ trên đã thể hiện một quan niệm sống tích cực, chủ động của tác giả. Theo Nguyễn Duy, con người không nên chỉ biết “đắm say đứng ngắm”, tức là chỉ biết hưởng thụ mà không chịu đóng góp bất cứ thứ gì cho cuộc đời. Thay vào đó, chúng ta cần phải có thái độ sống chủ động, sẵn sàng dấn thân, sẵn sàng cống hiến dù chỉ là một chút nhỏ bé cho cuộc đời chung. Đó mới là cách sống đúng đắn, đáng trân trọng.
Quan niệm sống này của Nguyễn Duy là hoàn toàn đúng đắn. Bởi lẽ, mỗi người khi sinh ra đều có những trách nhiệm nhất định với bản thân, với gia đình và với xã hội. Chúng ta cần phải có ý thức lao động để tự nuôi sống bản thân, để trở thành người hữu ích cho gia đình và xã hội. Đồng thời, thông qua quá trình lao động, chúng ta còn có cơ hội để phát huy hết những tài năng, trí tuệ của bản thân, làm đẹp cho cuộc đời. Điều này đã được chứng minh qua rất nhiều tấm gương trong lịch sử như Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt hay gần hơn là Bác Hồ. Họ đều là những người đã cống hiến trọn vẹn cuộc đời của mình cho non sông, đất nước.
Bên cạnh đó, quan niệm sống này còn thể hiện ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với cộng đồng. Mỗi cá nhân đều có những mối liên hệ chặt chẽ với cộng đồng. Vì vậy, chúng ta không thể tách rời cộng đồng để theo đuổi những lợi ích cá nhân được. Mà ngược lại, chúng ta cần phải nhận thức rõ ràng vai trò của mình trong tập thể, từ đó nỗ lực hoàn thiện bản thân, đóng góp sức lực để xây dựng cộng đồng ngày một lớn mạnh hơn. Chẳng hạn như những người trẻ đang ngày đêm cố gắng học tập, rèn luyện để đưa đất nước sánh ngang với các cường quốc năm châu.
Như vậy, việc xác lập cho bản thân một lí tưởng sống đúng đắn là vô cùng quan trọng. Nó sẽ giúp mỗi người dễ dàng tìm ra hướng đi phù hợp cho bản thân, tránh xa khỏi những cám dỗ tầm thường của cuộc sống. Từ đó, từng bước hoàn thiện bản thân, sống có ích cho bản thân, gia đình và xã hội. Ngược lại, nếu ai đó sống không có lí tưởng, họ sẽ trở nên vô nghĩa, sớm muộn cũng bị đào thải khỏi vòng xoay của cuộc đời. Thực tế hôm nay đã có không ít người sống mà không có mục đích, không có ước mơ, suốt ngày chỉ chìm đắm trong những thú vui vô bổ, không mảy may suy nghĩ về trách nhiệm của bản thân đối với gia đình, xã hội và chính mình. Rồi thậm chí, có nhiều người lại sa ngã vào tệ nạn, gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến trật tự an ninh xã hội. Những trường hợp này thật đáng lên án và phê phán.
Có thể nói, hai câu thơ của Nguyễn Duy tuy ngắn gọn nhưng đã truyền tải đến độc giả một thông điệp sống vô cùng sâu sắc. Đó là hãy sống có trách nhiệm, sống có cống hiến để làm cho cuộc đời thêm tươi đẹp, thêm ý nghĩa. Hãy ghi nhớ và thực hiện theo lời khuyên quý báu này, các bạn nhé!