viết bài văn phân tích bài qua đèo ngang của bà huyện thanh quan

Bài thơ "Qua Đèo Ngang" được viết trong dịp Bà Huyện Thanh Quan đi nhận chức ở Phú Xuân (Huế). Bài thơ mang đậm nét buồn của thời đại, phản ánh tâm trạng hoài cổ, nhớ nhà, quê hương, thương cho thân phận người con gái yếu đuối đường xa.

Hai câu đề đã mở ra một khoảng không gian, thời gian cụ thể:

"Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen lá, lá chen hoa"

Thời gian là buổi chiều tà, thời gian buông màn đêm sắp sửa buông xuống. Đó cũng là thời gian dễ gợi nỗi buồn nhất, nhất là đối với những kẻ lữ thứ tha hương. Không gian ở đây là không gian núi rừng, con đèo Ngang. Nhà thơ đứng một mình nơi đèo Ngang, lúc "bóng xế tà" gợi lên một nét buồn man mác, nỗi buồn của người lữ thứ "thơ thẩn đường về" bởi cảnh vật thiên nhiên hoang sơ, rợn ngợp. "Cỏ cây chen lá, lá chen hoa" là bức tranh thiên nhiên được vẽ bằng những nét chấm phá. Trong bức tranh ấy, cỏ, cây, lá cứ chen chúc nhau để tìm chỗ đứng. Lớp lớp những cánh hoa đang chen vào không gian tối sẫm của núi rừng lúc ngày tàn. Bức tranh thiên nhiên này dường như thiếu sức sống. Đọc hai câu thơ, chúng ta cảm nhận được nỗi buồn của tác giả, nàng cảm thấy cô đơn, lạc lõng giữa cuộc sống.

Ở hai câu thực, tác giả miêu tả cảnh vật thiên nhiên hoang sơ, thưa thớt, mang nỗi buồn mênh mang:

"Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà"

Hình ảnh con người đã xuất hiện nhưng dường như nó chẳng làm cho bức tranh kia thêm sinh động. Mà ngược lại, nó làm cho bức tranh càng thêm hiu hắt, buồn bã. Tác giả đã sử dụng biện pháp đảo trật tự cú pháp câu nhằm nhấn mạnh đặc trưng cảnh vật. Đó là những chi tiết gợi lên sự u hoài: "lom khom", "lác đác", "tiều vài chú", "chợ mấy nhà". Bằng việc sử dụng những từ Hán Việt, lời dịch đã không truyền tải hết được ý nghĩa của nguyên tác. "Lom khom" là từ ghép đẳng lập, còn "lác đác" là từ ghép chính phụ. Trong khi đó, từ ghép đẳng lập thường được sử dụng trong lời dịch khiến cho đặc trưng từ loại bị thay đổi, làm mất đi sắc thái biểu cảm của nguyên tác. Hơn nữa, những từ thuần Việt giàu sức gợi đã được thay bằng những từ Hán Việt trừu tượng. Điều đó giúp chúng ta hiểu được dụng ý của tác giả khi sáng tác bài thơ này.

Đến hai câu luận, tác giả bộc lộ nỗi niềm nhớ nước, thương nhà thầm kín:

"Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia"

Tiếng kêu thiết tha hay chính là tiếng lòng tác giả: "Nhớ nước đau lòng con quốc quốc". Tiếng kêu của chim đỗ quyên, chim đa đa vọng lại từ xa làm thổn thức cả không gian. Nghe tiếng kêu ấy mà lòng tác giả thêm tê tái vì nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương da diết. Ở đây, nhà thơ đã sử dụng thủ pháp lấy động tả tĩnh, lấy tiếng chim kêu để cực tả nỗi lòng của mình.

Dường như, nỗi lòng của nữ sĩ được thể hiện trực tiếp qua hai câu kết:

"Dừng chân đứng lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta."

Nữ sĩ cảm thấy mình lẻ loi, cô đơn, như ngừng lại trước không gian bao la của thiên nhiên, vũ trụ rộng lớn. Từ dừng chân mà không phải dừng ngựa, tác giả đã đối lập không gian bao la với sự nhỏ bé của con người. Con người trở nên đơn độc, chơ vơ, đứng lặng trước không gian mênh mông của thiên nhiên, vũ trụ. Cụm từ "ta với ta" diễn tả nỗi cô đơn, lẻ loi của tác giả. Ta với ta là tôi với bạn, là một mình tôi biết, một mình tôi cảm, là sự cô đơn không ai chia sẻ, cảm thông.

Bằng việc sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, giọng điệu nhẹ nhàng, sử dụng thành công phép đối, tác giả đã thể hiện tâm trạng của mình trước cảnh thiên nhiên hùng vĩ, bao la của Đèo Ngang. Qua đó, chúng ta cảm nhận được tâm trạng của tác giả trước cảnh thiên nhiên hùng vĩ của quê hương, đất nước.