Truyện ngắn Chữ người tử tù của nhà văn Nguyễn Tuân là một tác phẩm nổi tiếng thể hiện rõ tài năng sáng tạo của nhà văn, đồng thời phản ánh sâu sắc sự đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, giữa tự do và áp bức trong xã hội đương thời. Truyện xoay quanh cuộc gặp gỡ kỳ lạ, có phần éo le của Huấn Cao, người được coi là "văn võ song toàn", một người "chọc trời khuấy nước", khiến cho bọn vua chúa phải khiếp sợ, nhưng vì chống lại triều đình nên bị kết án tử hình. Người thứ hai là quản ngục, một người chực hiền lành, biết trọng những người ngay thẳng, nhưng lại phải sống trong tù, nơi chỉ có những kẻ dữ dằn, tàn nhẫn. Hai con người với hai tính cách trái ngược nhau lại gặp nhau trong hoàn cảnh thật đặc biệt: một người tù và một người đại diện cho luật lệ triều đình. Trước khi bước vào ngục thất, ông Huấn Cao đã làm một việc mà bình thường ít ai dám làm, thậm chí không thể làm: ông "dỡ cái gông nặng tám tạ xuống", "đánh thuỳnh một cái", rồi tiếp tục nói thẳng vào mặt bọn lính: "Ta muốn ngươi phủi bụi và chùi bùn trên áo ta". Sau đó, ông còn đuổi chúng ra khỏi phòng giam.
Trong ngục tù, Huấn Cao không tỏ ra một chút gì gọi là lo lắng hay nể nang viên quản ngục. Ông cũng không thèm chấp lời đe dọa của tên cai ngục. Ở Huấn Cao có một khí phách hiên ngang, bất khuất. Tuy nhiên, nếu cứ mù quáng, duy ý chí, cố tình vượt qua nguyên tắc ấy thì sẽ vấp phải thất bại. Cho nên, biết kính sợ sự nguy hiểm, biết nghĩ đến hậu quả của hành động là khôn ngoan. Đó là cái khôn ngoan của bậc anh hùng. Sau khi cho chữ xong, Huấn Cao đã khuyên quản ngục bỏ cái nghề nhơ bẩn của mình đi. Rồi ông ân cần dặn dò: "Ở đây lẫn lộn. Ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi. Chỗ này không phải là nơi để treo một bức lụa trắng với những nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên những hoài bão tung hoành của một đời con người...". Cái tốt, cái đẹp, cái cao thượng không bao giờ và không khi nào lại có thể chung sống cùng cái xấu, cái ác, cái thấp hèn.
Như vậy, qua hình tượng nhân vật Huấn Cao, nhà văn Nguyễn Tuân ca ngợi vẻ đẹp cao cả của khí phách, tài hoa và thiên lương của con người. Trong tác phẩm, Huấn Cao là một con người siêu việt, là một khách tài tử, một vị dân tử tiên phong đứng lên đấu tranh với cường quyền, áp bức. Qua đó, nhà văn thể hiện quan niệm thẩm mĩ tiến bộ: cái đẹp phải gắn liền với cái thiện, cái cao cả; cái tài phải gắn liền với cái tâm. Đồng thời, ông cũng bộc lộ tấm lòng yêu nước thầm kín của mình.
Ngoài nhân vật Huấn Cao, tác phẩm cũng thành công trong việc xây dựng nhân vật quản ngục. Đây là một con người có tâm hồn trong sáng, biết quý trọng cái đẹp, cái tài. Ngay từ khi thấy được những dòng chữ cuối cùng của ông Huấn Cao, ông đã cảm động, cúi đầu lặng ngắm tấm lụa trắng với những nét chữ vuông vắn, tươi tắn. Ông biết trân trọng, giữ gìn cái đẹp, cái tài. Khi Huấn Cao cho rằng, đã mất hết cả thiên hạ thì quản ngục vẫn đáp lại rằng: "Ngài coi tôi là một kẻ cũng mang cái sở thích cao quý". Điều này cho thấy quản ngục rất biết quý trọng những người tài giỏi, dù biết rõ rằng, nếu để lộ thân phận của mình thì sẽ gặp nguy hiểm. Đặc biệt, thái độ sùng kính, ngưỡng mộ cái đẹp của quản ngục được thể hiện rõ nhất ở đoạn cho chữ. Ông đã bất chấp tất cả, bất chấp cả tính mạng của mình để có thể đạt được cái đẹp.
Về nghệ thuật, tác phẩm đã sử dụng thành công thủ pháp đối lập tương phản. Đó là sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối, giữa cái đẹp, cái cao thượng với cái phàm tục, dơ bẩn,... Tất cả nhằm nhấn mạnh và làm nổi bật hơn mối quan hệ giữa Huấn Cao và quản ngục. Ngoài ra, truyện còn sử dụng ngôn ngữ giàu chất tạo hình, bút pháp đối lập tương phản linh hoạt, sinh động.
Với những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật, truyện ngắn Chữ người tử tù của nhà văn Nguyễn Tuân xứng đáng là một tác phẩm xuất sắc trong nền văn học Việt Nam, được nhiều thế hệ người đọc yêu mến và tìm hiểu.