Bài thơ "Qua Đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan là một trong những tác phẩm tiêu biểu của thể loại thơ song thất lục bát, mang đậm dấu ấn nghệ thuật và nội dung sâu sắc về tình cảm quê hương, đất nước. Bài thơ được sáng tác khi bà đi qua đèo Ngang trên đường từ Thăng Long vào Huế nhậm chức. Qua Đèo Ngang không chỉ là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ mà còn là tâm trạng buồn bã, cô đơn của tác giả trước cảnh vật hoang sơ, vắng lặng.
Mở đầu bài thơ, ta bắt gặp ngay hình ảnh con đèo Ngang với vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ:
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá lá chen hoa
Hình ảnh "bóng xế tà" gợi lên thời khắc chiều tà, kết thúc một ngày dài, tạo nên bầu không khí trầm lắng, man mác buồn. Cảnh vật nơi đây được miêu tả bằng những chi tiết cụ thể như "cỏ cây chen đá", "lá chen hoa". Sự sống vẫn hiện hữu dù cho khung cảnh có phần hoang sơ, vắng lặng. Hai câu thơ tiếp theo, tác giả sử dụng biện pháp đảo ngữ để nhấn mạnh sự hiu quạnh, vắng vẻ của nơi này:
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà
Hình ảnh "tiều vài chú" và "chợ mấy nhà" đều mang tính chất nhỏ bé, thưa thớt, góp phần làm tăng thêm sự trống trải, cô đơn. Khung cảnh thiên nhiên rộng lớn nhưng lại thiếu đi hơi ấm của con người, khiến lòng người càng thêm buồn bã, cô đơn.
Tiếp theo, tác giả bộc lộ nỗi nhớ nước thương nhà da diết:
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia
Hình ảnh "con quốc quốc" và "cái gia gia" vừa là hình ảnh thực tế, vừa mang ý nghĩa ẩn dụ. Tiếng kêu của chim quốc quốc và chim gia gia gợi lên âm hưởng da diết, xót xa, đồng thời cũng là tiếng lòng của tác giả. Nỗi nhớ nước thương nhà luôn thường trực trong lòng người con xa xứ, đặc biệt là trong hoàn cảnh cô đơn, lẻ loi.
Kết thúc bài thơ, tác giả khép lại bằng hình ảnh con người giữa thiên nhiên rộng lớn:
Dừng chân đứng lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta
Hình ảnh "dừng chân đứng lại" gợi lên sự dừng lại của dòng chảy thời gian, của cuộc đời bộn bề. Câu thơ cuối cùng "một mảnh tình riêng ta với ta" thể hiện sự cô đơn, lẻ loi của tác giả giữa thiên nhiên bao la. Dù có cảnh đẹp hùng vĩ đến đâu thì cũng không thể lấp đầy khoảng trống trong lòng người.
Bài thơ "Qua Đèo Ngang" không chỉ là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ mà còn là tâm trạng buồn bã, cô đơn của tác giả trước cảnh vật hoang sơ, vắng lặng. Tác giả đã khéo léo sử dụng các biện pháp tu từ, ngôn ngữ giàu hình ảnh để tạo nên một tác phẩm thơ song thất lục bát đầy ấn tượng, chạm đến trái tim người đọc.
<>