Viết bài văn phân tích bài Thu Điếu của tác giả Nguyễn Khuyến

Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của dân tộc. Một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông là Thu điếu. Bài thơ đã khắc họa khung cảnh mùa thu ở làng quê và qua đó cho ta thấy vẻ đẹp tâm hồn của Tam nguyên Yên Đổ.

Mở đầu bài thơ, nhà thơ đã giới thiệu khái quát không gian, địa điểm thân thuộc và bình dị nơi vùng quê Bắc Bộ:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo

"Ao thu", "thuyền câu" - một hình ảnh quá đỗi thân thuộc với người dân vùng đồng bằng chiêm trũng. Ao là một không gian nhỏ hẹp, vì thế mà sự xuất hiện của chiếc thuyền "bé tẻo teo" đã trở nên hài hòa, cân xứng. Chiếc ao nhỏ hẹp nên con thuyền cũng phải nhỏ bé theo. Nhà thơ đã đặc tả đặc điểm của ao thu đó chính là làn nước "trong veo". Trong veo là rất trong, rất tĩnh lặng và có thể nhìn đến cả tận đáy. Và có lẽ, đã vào cuối thu nên không khí ao thu đã nhuốm hơi thở của tiết trời mùa đông và trở nên "lạnh lẽo". Từ láy "lạnh lẽo" vừa gợi ra tiết trời se lạnh lại vừa diễn tả tĩnh lặng của không gian. Cảnh thu thật đẹp, thật trong trẻo, êm đềm. Tác giả rất tinh tế khi sử dụng tới bốn vần "eo" trong hai câu thơ, nó không chỉ có tác dụng miêu tả không khí lạnh lẽo, không gian eo hẹp rất đặc trưng của vùng chiêm trũng Bắc Bộ mà còn gợi ra cảm giác buồn bã, cô đơn trong lòng người.

Sang đến hai câu thực, bức tranh thu tiếp tục được khắc họa qua những nét vẽ cụ thể hơn, sắc nét hơn:

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo

Tác giả đã vận dụng rất tài tình nghệ thuật lấy động tả tĩnh. Tả cái động "hơi gợn tí" của sóng, "khẽ đưa vèo" của lá để tô đậm cái sự tĩnh lặng của mùa thu làng quê Việt Nam xưa. Bởi vì không gian có tĩnh lặng thì người ta mới nghe được những âm thanh rất nhỏ, rất khẽ ấy. Không chỉ miêu tả cái tĩnh, hai câu thơ còn tiếp tục làm nổi bật vẻ đẹp trong trẻo, nên thơ của mùa thu. Cái "biếc" của sóng hòa hợp với cái "vàng" của lá tạo nên bức tranh quê đơn sơ mà lộng lẫy.

Từ không gian của ao thu, nhà thơ chuyển sang tả không gian của bầu trời thu:

Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.

Nhà thơ đã dùng nghệ thuật chấm phá để gợi tả cái thoáng đãng, trong trẻo của bầu trời thu. Bầu trời thu xanh ngắt, thăm thẳm vút cao. Trên cái nền xanh tuyệt đẹp ấy là điểm xuyết những đám mây trắng lơ lửng. Trắng mây, xanh trời đã tạo nên những sắc màu tuyệt diệu của mùa thu. Rồi tác giả lại đưa điểm nhìn về gần. Dưới mặt đất, quanh co dòng nước uốn quanh, vắng lặng, tĩnh mịch. Vắng lặng, tĩnh mịch đến mức nhà thơ có thể nghe thấy tiếng cá "đớp động dưới chân bèo". Chỉ một tiếng "động" duy nhất giữa không gian yên ả, trống vắng, buồn tẻ đã khiến cho người đọc có thể liên tưởng tới những nỗi niềm, tâm sự của nhà thơ. Đó là những trăn trở, day dứt hay là những mong mỏi, khát khao và hi vọng?

Cuối cùng, sau khi đã quay tầm mắt lên cao, ngắm nhìn bầu trời, rồi hạ tầm mắt xuống thấp, nhìn xuống mặt nước, nhà thơ quyết định thu tầm mắt lại, đưa nhìn về phía chòi câu. Cũng giống như ao thu, như bầu trời thu, chiếc thuyền câu lúc này cũng rất bé nhỏ, dường như chìm ngập trong không gian mùa thu. Nhà thơ lại vận dụng rất tài tình nghệ thuật lấy động tả tĩnh. Miêu tả cái "phăng mái chèo" mạnh mẽ, quyết liệt của người ngư ông để phá tan bầu không khí tĩnh lặng của mùa thu. Nhưng có lẽ cái "phăng mái chèo" ấy, xét cho cùng vẫn chưa phá tan được nỗi buồn trong lòng người. Bởi nếu đã phá tan được nỗi buồn, chắc chắn nhà thơ đã có thể vui sướng mà trở về nhà, đâu còn ngồi thu mình ở trong chiếc thuyền câu bé nhỏ đến vậy.

Như vậy, qua bức tranh thiên nhiên mùa thu, chúng ta có thể thấy được vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Đó là một tâm hồn gắn bó tha thiết với thiên nhiên quê hương, là một tấm lòng yêu nước thầm kín mà sâu nặng.