1. Bài 13. Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á cổ- trung đại

Trả lời câu hỏi mục I.1 trang 78 SGK Lịch sử 10 

Dựa vào lược đồ trong Hình 13.1, em hãy xác định vị trí địa lí của khu vực Đông Nam Á. Vị trí đó có những điểm gì đặc biệt?

Phương pháp giải:

B1: Quan sát hình 13.1. lược đồ khu vực Đông Nam Á ngày nay (trang 77) và đọc mục I-1 (trang 78).

B2: Các từ khóa: đông nam châu Á, giao điểm, cầu nối.

Lời giải chi tiết:

- Đông Nam Á nằm là một khu vực rộng lớn có vị trí địa lí địa chính trị quan trọng nằm ở phía đông nam châu Á.

- Khu vực này là giao điểm của đường giao thông quốc tế từ bắc xuống nam, từ đông sang tây, là cầu nối giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương.

- Vị trí địa lý thuận lợi cho việc phát triển các mối quan hệ, giao lưu kinh tế quốc tế.

Trả lời câu hỏi mục I.2 trang 78 SGK Lịch sử 10 

Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào với sự hình thành văn minh Đông Nam Á?

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục I-2 trang 78 SGK.

B2: Các từ khóa: 2 bộ phận, lục địa, thung lũng, hệ thống sông, đồng bằng, hải đảo.

Lời giải chi tiết:

- Đông Nam Á bao gồm 2 khu vực riêng biệt là Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo. Đại bộ phận khu vực nằm trong khí hậu nhiệt đới gió mùa, lượng mưa hằng năm lớn.

- Thuận lợi cho sự phát triển của cây lúa nước và nhiều cây trồng khác. Đông Nam Á được mệnh danh là “cái nôi” của nền văn minh lúa nước và là quê hương của nhiều loại cây gia vị, hương liệu khác.

- Bên cạnh nền kinh tế nông nghiệp lúa nước, ở Đông Nam Á có nhiều quốc gia có nền kinh tế thương nghiệp phát triển do những đặc trưng về vị trí địa lý.

Trả lời câu hỏi mục II.1 trang 78 SGK Lịch sử 10 

Em hãy nêu đặc trưng cơ bản về nguồn gốc dân cư ở Đông Nam Á

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-1 trang 78 SGK.

B2: Các từ khóa: tiểu chủng Đông Nam Á, Môn-gô-lô-ít và Ô-xtra-lô-ít, văn hóa bản địa.

Lời giải chi tiết:

- Cư dân trong khu vực thuộc tiểu chủng Đông Nam Á, có đặc điểm của hai đại chủng là Môn-gô-lô-ít da vàng và Ô-xtra-lô-ít da ngăm đen.

- Đông Nam Á có nhiều dân tộc khác nhau, tạo nên sự đa dạng về sắc tộc. Song họ có những nét tương đồng dựa trên nền tảng văn hóa bản địa Đông Nam Á.

Trả lời câu hỏi mục II.2 trang 79 SGK Lịch sử 10 

Hãy chứng minh tổ chức xã hội ở Đông Nam Á vừa mang tính bản địa vừa tiếp biến các giá trị bên ngoài.

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục II-2 trang 79 SGK.

B2: Các từ hóa: Cộng đồng, tiếp biến, Trung Quốc và Ấn Độ.

Lời giải chi tiết:

- Xã hội Đông Nam Á thời cổ mang tính liên kết cộng đồng chặt chẽ. Các thiết chế làng, bản tuy khác nhau về hình thức nhưng có lịch sử tồn tại lâu đời.

- Sự hình thành các nhà nước cổ đại ở Đông Nam Á gắn liền với quá trình tiếp biến giá trị văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ.

- Kết quả của quá trình này đó chính là những thiết chế chính trị và mô hình tổ chức xã hội chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Trung Quốc và Ấn Độ tuy nhiên lại mang tính bản địa sâu sắc.

- Như vậy tổ chức xã hội ở Đông Nam Á (cả ở cấp độ mô hình nhà nước đến thiết chế xã hội) vừa mang tính bản địa vừa tiếp biến các giá trị bên ngoài.

Trả lời câu hỏi mục III.1 trang 79 SGK Lịch sử 10 

Văn hóa Trung Quốc có ảnh hưởng như thế nào đến khu vực Đông Nam Á?

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục III-1 trang 79 SGK.

B2: Chú ý đến thời gian ảnh hưởng, cách thức ảnh hưởng, thái độ của cư dân Đông Nam Á.

Lời giải chi tiết:

- Từ khóa thế kỉ III TCN – II TCN, Trung Quốc thiết lập những tuyến đường buôn bán và bành trường xuống Đông Nam Á.

- Điều này đã tạo ra sự tiếp xúc văn hóa cưỡng bức và sau đó là giao thoa văn hóa. Nho giáo, Đạo giáo được du nhập, trở thành 1 bộ phân trong tư tưởng văn hóa ở Đông Nam Á.

- Việc người Trung Quốc di dân xuống khu vực Đông Nam Á cũng góp phần truyền bá và lan tỏa thành tựu văn minh Trung Hoa xuống khu vực này.

- Tuy nhiên cư dân Đông Nam Á tiếp thu một cách có chọn lọc và sáng tạo với những mức độ khác nhau.

Trả lời câu hỏi mục III.2 trang 79 SGK Lịch sử 10 

Nêu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến khu vực Đông Nam Á

Phương pháp giải:

B1: Đọc mục III-1 trang 79 SGK.

B2: Các từ khóa: tôn giáo, chữ viết, nghệ thuật, phân hóa xã hội.

Lời giải chi tiết:

- Văn hóa Ấn Độ theo chân các thương gia và tu sĩ được truyền đến Đông Nam Á.

- Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ thúc đẩy quá trình phân hóa xã hội, hình thành những nhà nước cổ đại và góp phần không nhỏ vào việc hình thành bản sắc văn hóa Đông Nam Á.

- Chữ viết Ấn Độ được một số quốc gia trong khu vực dựa vào để sáng tạo ra chữ viết riêng.

- Kiến trúc, điêu khắc Ấn Độ cũng ảnh hưởng rất lớn đến nhiều nước. Tuy nhiên cư dân Đông Nam Á vẫn giữ được những nét văn hóa riêng, độc đáo của mình.

Trả lời câu hỏi mục Luyện tập trang 80 SGK Lịch sử 10

1. Những cơ sở dân cư và xã hội ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Đông Nam Á? Nêu ví dụ cụ thể.

Phương pháp giải:

B1: Đọc lại mục II, III trang 78, 79 SGK.

B2: Liên hệ với kiến thức lớp 6

Lời giải chi tiết:

- Do đặc trưng về điều kiện tự nhiên với 2 bộ phận (lục địa và hải đảo), cư dân tộc người mà từ thế kỉ VII đến thế kỉ X ở Đông Nam Á.

- Một số quốc gia như Đại Cồ Việt của người Việt, các vương quốc Sri Kse-tra của người Môn và Pa-gan của người Miến (ở lưu vực sông I-ra-oa-đi), vương quốc Chân Lạp của người Khơ-me.

- Đặc trưng kinh tế ở đây với nền kinh tế nông nghiệp làm chủ đạo, một số quốc gia có nền thương nghiệp phát triển mạnh mẽ.

- Cùng sinh tụ trên một khu vực địa lý, cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo ra một nền văn hóa bản địa có cội nguồn chung từ thời tiền sử và sơ sử trước khi tiếp xúc với văn hóa Trung Hoa và Ấn Độ.

2. Phân tích những ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ đối với văn minh Đông Nam Á.

Phương pháp giải:

B1: Đọc lại mục III trang 79 SGK.

B2: Liên hệ với kiến thức lớp 6.

Lời giải chi tiết:

- Trong quá trình lịch sử, cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo nên những giá trị văn hóa mang bản sắc riêng của khu vực.

- Các tín ngưỡng bản địa đã dung hợp với Ấn Độ giáo (từ Ấn Độ) và Phật giáo (từ Ấn Độ và Trung Quốc). Nho giáo, Đạo giáo đã trở thành một bộ phận trong tư tưởng, văn hóa của cư dân Đông Nam Á.

- Chữ Phạn và chữ Hán từ Ấn Độ và Trung Quốc được du nhập vào Đông Nam Á đã trở thành cơ sở để cư dân trong khu vực sáng tạo chữ viết riêng cho dân tộc mình.

- Một số công trình kiến trúc, điêu khắc và các giá trị nghệ thuật ở Đông Nam Á cũng chịu ảnh hưởng rất lớn từ Ấn Độ và Trung Hoa như là khu di tích Mỹ Sơn ở Việt Nam có kiểu kiến trúc Ấn Độ giáo.

Trả lời câu hỏi mục Vận dụng trang 80 SGK Lịch sử 10

Em hãy lấy những ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ ở Việt Nam

Phương pháp giải:

B1: Hệ thống những giá trị văn hóa của người Việt chịu ảnh hưởng từ văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ.

B2: Liên hệ với kiến thức lớp 6.

Lời giải chi tiết:

Văn hóa của người Việt chịu ảnh hưởng sâu sắc của những giá trị văn minh Trung Quốc, có thể kể đến như sau:

- Tiếp thu chữ Hán, một số quy tắc lễ nghĩa, chịu ảnh hưởng của tư tưởng gia trưởng phụ quyền nhưng vẫn giữ gìn truyền thống tôn trọng người già và phụ nữ.

- Tiếp thu và học tập một số phát minh kĩ thuật như: làm giấy, chế tạo thủy tinh,…

- Tiếp thu một số tôn giáo lớn như Nho giáo và Phật giáo. Đạo giáo có sự hòa nhập với tín ngưỡng dân gian.

- Tiếp thu một số lễ tết như Tết nguyên đán, Trung thu,…và có sự điều chỉnh cho phù hợp với văn hóa của người Việt