phân tích bài thơ đêm khuya ở nhà quê của Hàn Mặc Tử

Trong phong trào thơ Mới, Hàn Mặc Tử là một trong những cái tên nổi bật nhất với lối thơ đặc biệt vừa lãng mạn tươi trẻ, vừa bi thương day dứt, tất cả đều đến từ cuộc đời có quá nhiều đớn đau, chua xót của người nghệ sĩ trẻ bạc mệnh. “Đêm khuya ở quê nhà” là một trong những sáng tác nổi bật và xuất sắc nhất trong sự nghiệp sáng tác của Hàn Mặc Tử: 

Lều tranh lạnh lẽo mấy canh thâu,
Lạnh cỏ cây trời lạnh đến đâu..
Hé cửa nhìn trăng, trăng tái mặt,
Gài then thắp nến, nến rơi châu.
Chiêm bao bóng lẩn Dao Trì động,
Mường tượng hồn chơi thệ thuỷ cầm.
Năm ngón đường tơ ngồi dậy bấm,
Gió quên than thở dế quên sầu.

Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, một thể thơ cổ gợi lên cho bài thơ một vẻ xa xưa, hoài niệm, man mác buồn. Thể thơ ấy cùng những hình ảnh như “lều tranh”, “Dao Trì động”,… và hệ thống từ ngữ Hán Việt, từ cổ đã mang đến cho bài thơ vẻ đẹp cổ điển, độc đáo bên cạnh những bài thơ mới của Hàn Mặc Tử.

Trước hết, bài thơ vẽ lên bức tranh cảnh đêm khuya qua đôi mắt nhuốm đầy tâm trạng của nhân vật trữ tình. Cảnh được nhìn từ gần đến cao xa, từ lều tranh đến trời, đến cả cung trăng, động Dao Trì. Một bức tranh mở rộng và xa dần nhưng mở rộng bao nhiêu cũng đều là sự vắng lặng, im lìm, trầm buồn, vắng vẻ, quạnh quẽ. Câu thơ đầu “Lều tranh lạnh lẽo mấy canh thâu” gợi khung cảnh mái lều tranh trong đêm cô tịch, nỗi niềm ấy trải dài theo nhịp trôi chảy của thời gian đã rất lâu trước đó. Khung cảnh chỉ có “cây cỏ”, “trời”, “trăng”,… đơn điệu, lạnh lẽo. 

Trong màn đêm tối, nhân vật trữ tình có giấc mộng nhưng có lẽ chỉ là “hồn bướm mơ tiên” - tự mình tưởng tượng mà ra. Đó là thoát li hiện thực đến chốn thần thiên - nơi động Dao Trì, được thưởng ngoạn khung cảnh bồng lai, chơi những ngón đàn nơi ấy. Gửi nỗi lòng nơi tiếng đàn đã giúp nhân vật trữ tình quên đi than thở sầu đau, buồn bã.

Có thể thấy, bài thơ ngắn gọn mang trong đó vẻ đẹp cổ điển của thơ xưa nhưng cũng là những vần thơ gửi gắm biết bao tâm sự của nhân vật trữ tình.