Truyện ngắn "Tôi đi học" của nhà văn Thanh Tịnh in trong tập Quê mẹ, xuất bản năm 1941. Đây là dòng cảm xúc của nhân vật "tôi" - cũng chính là tác giả, về những cảm xúc đầu đời trong buổi tựu trường ba mươi năm về trước. Dòng cảm xúc được thể hiện theo trình tự thời gian. Tâm trạng nhân vật phát triển song song cùng với các sự kiện đáng nhớ trong ngày đầu tiên đi học đó. Từ lúc được mẹ âu yếm dắt tay dẫn đi trên con đường tới trường, đến cảnh cậu say mê nhìn ngắm ngôi trường; cảnh hồi hộp nghe ông đốc gọi tên, lo lắng khi phải rời tay mẹ để cùng các bạn vào lớp nhận chỗ của mình và vào buổi học đầu tiên. Sự kết hợp hài hoà giữa bút pháp tự sự, miêu tả và cảm xúc chân thành đã tạo nên tính trữ tình đậm đà của thiên tự truyện. Để rồi sau mấy chục năm, tác giả - là cậu bé ngày xưa vẫn nhớ như in: Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm lấy tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp.
Dòng cảm xúc khởi nguồn từ tâm trạng bồi hồi và cảm giác mới mẻ trong ngày tựu trường được miêu tả rất sinh động. Cứ mỗi lần mùa thu đến, khi lá vàng rơi và hoa cúc nở, lòng tôi lại bồi hồi nhớ về kỉ niệm ngày đầu tiên đến trường. Tôi vẫn nhớ như in cái ngày ấy, tôi được mẹ dắt tay đến trường, cùng tôi bước vào một thế giới mới, thế giới của tri thức. Hồi ấy, tôi là một đứa bé ngây thơ, hồn nhiên và nghịch ngợm. Ngày đầu tiên đến trường đối với tôi là một trải nghiệm hoàn toàn mới mẻ. Mọi thứ xung quanh tôi đều lạ lẫm. Khi nhìn thấy ngôi trường đông vui, tôi bỗng dưng sợ hãi vì cảm thấy nhỏ bé. Nhưng may mắn rằng, tôi không phải bước vào đó một mình, tôi vẫn còn mẹ bên cạnh. Những lời nói của ông Đốc vang lên, khuyên nhủ phụ huynh để cho con em mình đi học, khiến tôi càng hiểu rõ rằng mình phải dũng cảm hơn. Tôi lưu luyến rời tay mẹ, cùng các bạn xếp hàng vào lớp. Lúc ấy, tâm trạng tôi vừa hân hoan, vừa lo sợ, giống như bao bạn nhỏ khác.
Bước vào lớp học, tôi thấy mọi thứ thật xa lạ. Tôi nhìn khung cảnh trường lớp, bạn bè xung quanh với vẻ mặt rạng rỡ, non nớt, đầy mới mẻ. Rồi ông Đốc đọc tên từng người, tôi giật mình, hồi hộp và lúng túng khi được gọi tên. Nhưng tôi vẫn cố gắng bình tĩnh để bước lại nộp sách vở cho thầy giáo chủ nhiệm. Thật tình cờ, tôi lại được ngồi với người bạn thân từ thời mầm non. Tôi chăm chú quan sát xung quanh, thấy những dãy bàn ghế sạch sẽ, những tấm tranh treo tường và bảng đen. Tôi không hề biết rằng, sau này, tấm bảng đó sẽ ghi dấu bao kỉ niệm của tôi tại nơi đây. Thầy giáo chủ nhiệm bước vào lớp, giọng nói trầm ấm của thầy vang lên, thầy cười hiền lành khiến tôi cảm thấy gắn bó với thầy và cảm thấy yên tâm hơn. Những lời đầu tiên của thầy đã khắc sâu trong trí nhớ của tôi, cho tới tận bây giờ.
Buổi học đầu tiên, chúng tôi được học bài tập đọc Tiếng gà trưa. Giọng thầy truyền cảm như muốn ôm trọn tất cả học sinh vào lòng vậy. Giờ học diễn ra say sưa, hấp dẫn. Tôi đã phần nào thích nghi với môi trường mới. Buổi học đầu tiên ngọt ngào như chiếc kẹo mà cô bán hàng tặng tôi vậy. Nó sẽ mãi là kỉ niệm đẹp đẽ trong tâm trí tôi.
Qua việc miêu tả những kỉ niệm trong sáng của tuổi học trò, nhất là cảm xúc xôn xao trong buổi tựu trường đầu tiên, Thanh Tịnh đã thể hiện nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, sâu sắc. Cùng với đó là việc lựa chọn từ ngữ, hình ảnh sinh động, giàu sức gợi để biểu đạt dòng liên tưởng, hồi tưởng theo trình tự logic. Sự kết hợp hài hoà giữa các phương thức tự sự, miêu tả và biểu cảm đã góp phần tạo nên tính trữ tình đậm đà của thiên tự truyện.