Nguyễn Dữ là nhà văn nổi tiếng với tác phẩm "Truyền kỳ mạn lục" - một tập truyện ngắn viết bằng chữ Hán ra đời khoảng thế kỷ XVI. Trong số đó, "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" là tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ nét bút pháp của tác giả. Qua câu chuyện, ta thấy được niềm tin vào công lý, chính nghĩa sẽ luôn chiến thắng cái ác, đồng thời lên án tố cáo những kẻ tham quan, ô lại.
Về mặt chủ đề, truyện thể hiện niềm tin vào công lý, chính nghĩa luôn chiến thắng cái ác; lên án tố cáo những kẻ tham quan, ô lại; ca ngợi tính dân tộc, tự tôn dân tộc. Chủ đề này được thể hiện rõ nét qua cốt truyện, nhân vật và các chi tiết tiêu biểu.
Cốt truyện được xây dựng chặt chẽ với nhiều tình tiết hấp dẫn, tạo nên sức lôi cuốn cho người đọc. Mở đầu câu chuyện là hình ảnh Ngô Tử Văn - một người cương trực, khảng khái, dám đứng lên chống lại cái xấu, cái ác. Hành động đốt đền của chàng là minh chứng rõ ràng nhất cho điều đó. Sự kiện này đã mở ra chuỗi biến cố đầy kịch tính, khiến người đọc không khỏi hồi hộp theo dõi diễn biến câu chuyện. Đỉnh điểm của câu chuyện là khi Tử Văn bị bắt xuống âm phủ, gặp Diêm Vương để giải oan. Kết thúc câu chuyện là cảnh Tử Văn được nhận chức phán sự đền Tản Viên, trở thành người đại diện cho công lý, chính nghĩa.
Bên cạnh đó, nhân vật Ngô Tử Văn được khắc họa là một người cương trực, khảng khái, dám đấu tranh vì lẽ phải. Chàng là đại diện cho chính nghĩa, cho tinh thần đấu tranh chống lại cái ác, cái xấu. Tính cách này được thể hiện rõ nét qua hành động đốt đền, đối đầu với hồn ma tướng giặc, và cuối cùng là việc nhận chức phán sự đền Tản Viên.
Ngoài ra, chi tiết tiêu biểu như việc Ngô Tử Văn bị bắt xuống âm phủ, gặp Diêm Vương để giải oan cũng góp phần làm tăng thêm tính kịch tính cho câu chuyện. Nó thể hiện sự công bằng, minh bạch của luật pháp trời đất, rằng cái thiện luôn chiến thắng cái ác.
Như vậy, qua câu chuyện "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên", Nguyễn Dữ đã thể hiện niềm tin vào công lý, chính nghĩa luôn chiến thắng cái ác; lên án tố cáo những kẻ tham quan, ô lại; ca ngợi tính dân tộc, tự tôn dân tộc. Tác phẩm mang đến cho người đọc những bài học sâu sắc về cuộc sống, về đạo đức con người.