Giải thích chu trình kinh nguyệt ở nữ giới. Trình bày vai trò của các hormone liên quan đến sự rụng trứng và chuẩn bị cho quá trình mang thai.

Chu trình kinh nguyệt (hay còn gọi là chu kỳ buồng trứng – tử cung) ở nữ giới trung bình kéo dài khoảng 28 ngày (có thể dao động từ 21–35 ngày). Chu trình này gồm hai thành phần chính song song diễn ra: quá trình ở buồng trứng (chu kỳ buồng trứng) và quá trình ở niêm mạc tử cung (chu kỳ nội mạc tử cung). Cả hai được điều hòa bởi một trục hormon tuyến yên – vùng dưới đồi – buồng trứng. 1. Các giai đoạn chính của chu trình kinh nguyệt A. Giai đoạn kinh (ngày 1–5) - Niêm mạc tử cung bong tróc, gây chảy máu kinh. - Nồng độ estrogen, progesterone giảm thấp. - Sự suy giảm này kích thích vùng dưới đồi tăng tiết GnRH, chuẩn bị cho giai đoạn kế tiếp. B. Giai đoạn nang trứng (giai đoạn nang, ngày ~6–13) - GnRH tăng nhẹ → tuyến yên trước tăng tiết FSH (hormon kích thích nang trứng) và LH (luteinizing hormone) ở mức cơ bản. - FSH kích thích các nang noãn (follicle) phát triển; nang đang phát triển tiết ra estrogen (chủ yếu estradiol). - Estrogen tăng dần có hai tác động: + Ở nồng độ trung bình thì ức chế ngược (negative feedback) tiết FSH/LH để chỉ một số nang nhỏ tiếp tục phát triển. + Khi estrogen đạt ngưỡng cao bền vững (khoảng ngày 12–13), sẽ tạo ra tác dụng thuận ngược (positive feedback), làm bùng phát tăng đột ngột LH và một phần nhỏ FSH. C. Giai đoạn rụng trứng (ovulation, ngày ~14) - Đỉnh LH (LH surge) kích hoạt quá trình rụng trứng: vỡ nang Graaf, giải phóng noãn trưởng thành vào ống dẫn trứng. - Cũng trong giai đoạn này, một ít tế bào vỏ nang và mô hạt chuyển thành thể vàng (corpus luteum). D. Giai đoạn hoàng thể (luteal, ngày ~15–28) - Thể vàng tiết ra nhiều progesterone và một lượng estrogen tương đối cao. - Progesterone làm niêm mạc tử cung chuyển sang giai đoạn chế tiết (secretory): các tuyến nội mạc phì đại, tăng tiết glycogen và tạo môi trường giàu dinh dưỡng, thuận lợi cho phôi làm tổ. - Nếu không có thụ tinh: thể vàng thoái hóa sau ~10–14 ngày, làm giảm mạnh progesterone–estrogen → niêm mạc bong tróc (kỳ kinh bắt đầu). - Nếu có thụ tinh: phôi tiết hCG (human chorionic gonadotropin) duy trì hoạt động của thể vàng, đảm bảo tiếp tục sản xuất progesterone–estrogen, giữ màng trong tử cung ổn định để phôi phát triển. 2. Vai trò cụ thể của các hormon A. GnRH (gonadotropin-releasing hormone) - Được tiết từ vùng dưới đồi, điều khiển tuyến yên tăng/giảm tiết FSH và LH theo nhịp. B. FSH (follicle-stimulating hormone) - Kích thích nang noãn phát triển, tổng hợp estrogen. - Ở giai đoạn nang, nồng độ FSH giảm dần do tác dụng ức chế ngược của estrogen và inhibin (do nang tiết ra). C. LH (luteinizing hormone) - Đột ngột tăng cao (LH surge) gây rụng trứng. - Kích thích hình thành và duy trì thể vàng, từ đó sản xuất progesterone. D. Estrogen (chủ yếu estradiol) - Ở giai đoạn nang: kích thích làm dày lớp nội mạc tử cung, tạo nhiều mạch máu. - Phối hợp ức chế ngược men FSH/LH khi nồng độ trung bình; nhưng khi nồng độ cao kéo dài lại tạo “phản hồi thuận” gây bùng phát LH. E. Progesterone - Chủ yếu do thể vàng tiết ra trong giai đoạn hoàng thể. - Chuyển nội mạc tử cung sang giai đoạn chế tiết, tăng dinh dưỡng và ngăn cản co bóp tử cung. - Ức chế GnRH, FSH, LH giúp ngăn ngừa rụng trứng mới. F. Inhibin - Do tế bào hạt nang tiết ra, ức chế lên FSH nhằm giới hạn số nang chín. 3. Chuẩn bị cho quá trình mang thai - Niêm mạc tử cung ở giai đoạn hoàng thể được “làm chín” bởi progesterone và estrogen, tạo môi trường giàu dinh dưỡng cho phôi làm tổ. - Nếu phôi bám thành công và bắt đầu sản xuất hCG, thể vàng tiếp tục hoạt động thêm vài tuần đầu của thai kỳ, duy trì nồng độ progesterone–estrogen ổn định cho đến khi nhau thai hoàn chỉnh thay thế. Tóm lại, chu trình kinh nguyệt là một quá trình phối hợp nhịp nhàng giữa các hormon vùng dưới đồi, tuyến yên và buồng trứng nhằm: chọn lọc 1 trứng khỏe rụng, chuẩn bị nội mạc tử cung và—nếu có thai—duy trì môi trường phù hợp cho thai phát triển.