Giải thích cơ chế hình thành loài mới bằng con đường cách li địa lí. Lấy ví dụ minh họa trong tự nhiên.

Cơ chế hình thành loài mới theo con đường cách li địa lí (allopatric speciation) diễn ra chủ yếu qua các bước sau: 1. Phân tách quần thể ban đầu – Một quần thể của cùng một loài bị chia cắt bởi chướng ngại vật địa lí: sông, đồi núi, sa mạc, biển cả, hoặc do hoạt động địa chất (núi lửa phun trào, va chạm mảng kiến tạo…). – Hai (hoặc nhiều) nhóm con tách rời nhau, không còn giao phối trao đổi gen với nhau. 2. Cô lập hoàn toàn và phát sinh dị biệt di truyền – Không có trao đổi gen giữa các quần thể tách rời. – Mỗi quần thể chịu tác động của các yếu tố tiến hóa độc lập: biến dị ngẫu nhiên (đột biến, di nhập gen hiếm), chọn lọc tự nhiên (theo điều kiện sinh thái riêng), và tuyển chọn giới tính. – Theo thời gian, các quần thể tích lũy khác biệt về kiểu gen, hình thái, hành vi,… 3. Thiếu hụt giao phối chéo (cách li sinh sản) – Khi tính dị biệt đủ lớn, nếu các nhóm đó gặp lại nhau, chúng không còn giao phối được hoặc nếu giao phối thì con lai bị giảm khả năng sống sót/sinh sản. – Lúc đó hai nhóm đã trở thành hai loài riêng biệt. Ví dụ minh họa trong tự nhiên Ví dụ 1: Chim sẻ Galápagos (Darwin’s finches) – Quần thể tổ tiên của chim sẻ từ Nam Mỹ bay đến quần đảo Galápagos (Ecuador) và phân tán lên nhiều đảo khác nhau. – Mỗi đảo có điều kiện thức ăn và môi trường sống khác nhau (hạt cứng, ấu trùng côn trùng, mầm cây…), dẫn đến sự chọn lọc thiên nhiên theo kích thước và hình dạng mỏ. – Qua nhiều thế hệ, chim sẻ ở từng đảo phát sinh kiểu mỏ, màu lông, âm thanh gọi bạn đời khác nhau. Khi lai chéo giữa các đảo, chim con thường không thích hoặc không thể sống sót tốt. Từ đó hình thành hàng chục loài chim sẻ đặc hữu tương ứng với từng đảo. Ví dụ 2: Sóc Bắc Mỹ ở hẻm núi Grand Canyon – Trước kia một loài sóc đất sinh sống liên tục khắp vùng Bắc Arizona. – Quá trình sông Colorado cắt sâu tạo hẻm núi (Grand Canyon) chia quần thể thành hai nhóm Đông–Tây. – Hai quần thể cô lập hàng trăm nghìn năm, chịu áp lực chọn lọc và biến dị riêng, dần dần khác biệt về tập tính, kích thước cơ thể. – Ngày nay, nếu đưa hai nhóm lại gần nhau, chúng cũng không giao phối sinh sản thành công, đã trở thành hai loài riêng. Tóm lại, cách li địa lí là “bước ngoặt” cho phép quần thể tách ra được làm “lò tiến hóa” độc lập, tạo ra đa dạng loài mới trên Trái Đất.