Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước ở lá cây.

Dưới đây là phân tích các nhân tố chính ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước (transpiration) ở lá cây. Có thể chia thành hai nhóm: nhân tố sinh học (nội tại lá/cây) và nhân tố môi trường (ngoại cảnh). I. Nhân tố sinh học (nội tại) 1. Cấu tạo và đặc điểm khí khổng • Số lượng khí khổng trên bề mặt lá (thường tập trung nhiều ở mặt dưới) • Kích thước và khả năng mở–đóng khí khổng (phụ thuộc cơ chế co dãn tế bào bao khổng) • Độ nhạy của tế bào bao khổng với tín hiệu ánh sáng, CO₂, hormon ABA 2. Độ dày và thành phần lớp cutin (cuticle) • Cutin dày, sáp nhiều → tăng sức kháng của bề mặt lá, giảm thoát hơi nước qua lớp biểu bì • Cutin mỏng → độ bốc hơi qua biểu bì cao hơn 3. Diện tích lá và kiến trúc mô lá • Diện tích lá lớn → tổng lượng hơi nước có thể thoát cao hơn (nếu khí khổng mở rộng) • Mô xốp trong lá (khoảng gian bào) càng phát triển → tạo khoang chứa hơi nước, hỗ trợ thoát 4. Tình trạng sinh lý – sinh dưỡng của cây • Cây đầy đủ nước và khoáng chất → tế bào bao khổng căng nước, khí khổng mở nhiều • Cây thiếu nước hoặc bị stress mặn → tổng hợp ABA tăng, khí khổng đóng lại, giảm thoát hơi nước II. Nhân tố môi trường (ngoại cảnh) 1. Cường độ ánh sáng • Ánh sáng kích thích quá trình quang hợp và hoạt hóa bơm H⁺ ở tế bào bao khổng → mở khí khổng → tăng thoát hơi nước • Ban đêm hoặc thiếu sáng → khí khổng đóng → thoát nước giảm 2. Nhiệt độ môi trường • Nhiệt độ cao làm tăng năng lượng vận động phân tử nước, tăng áp suất hơi trong khoang khí khổng → đẩy nhanh tốc độ khuếch tán ra ngoài • Nhiệt độ quá cao (>35–40°C) có thể gây héo, đóng khí khổng để bảo vệ 3. Độ ẩm không khí (hơi ẩm tương đối, RH) • RH thấp (khô) → chênh áp suất hơi lớn giữa trong lá (gần 100% bão hòa) và ngoài không khí → tăng thoát hơi nước • RH cao → chênh áp suất hơi nhỏ → giảm thoát hơi nước 4. Vận tốc gió • Gió mạnh phá vỡ lớp ranh giới ẩm sát bề mặt lá → giảm trở lực đối lưu, tăng thoát hơi nước • Gió yếu → lớp không khí bão hòa hơi nước dày, làm chậm khuếch tán 5. Lượng nước và tính chất đất trồng • Đất ẩm tốt, thoát nước vừa phải → cây dễ hút nước, giữ khí khổng mở → thoát hơi nước cao • Đất khô, nghèo dinh dưỡng → cây hạn chế thoát hơi nước bằng đóng khí khổng III. Tương tác giữa các nhân tố – Ví dụ, vào buổi trưa nắng nóng, cường độ ánh sáng và nhiệt độ cao làm tăng thoát hơi nước, nhưng nếu độ ẩm không khí cao (khi có mưa phùn) hoặc cây thiếu nước thì khí khổng vẫn có thể đóng để giảm mất nước. – Cây trồng trong điều kiện gió mạnh và đất khô thường có cơ chế sinh lý (tăng ABA, đóng khí khổng) và cấu tạo lá (cutin dày, giảm diện tích khí khổng) để ứng phó. Kết luận: Quá trình thoát hơi nước ở lá cây chịu chi phối đồng thời bởi cơ chế sinh lý của lá và điều kiện môi trường. Mỗi nhân tố nếu thay đổi đơn lẻ hay kết hợp đều ảnh hưởng đến lượng nước thoát, từ đó tác động tới cân bằng nước, quang hợp và sinh trưởng của cây.