Chỉ ra diễn biến tâm lý của nhân vật hoạ sĩ trong truyện bức tranh của Nguyễn Minh Châu

Progamingsang Trong truyện ngắn Bức tranh của Nguyễn Minh Châu, nhân vật người họa sĩ hiện lên như một con người phức tạp với những diễn biến tâm lý đầy căng thẳng, dằn vặt và thức tỉnh. Anh vốn là một họa sĩ tài hoa, say mê nghệ thuật, trong những năm tháng ở chiến trường biên giới Tây Nam Bộ, anh đã vẽ nên nhiều bức ký họa sinh động, ghi lại không khí chiến đấu sôi nổi của bộ đội. Nhưng chính trong hoàn cảnh ấy, có một lần, một người chiến sĩ trẻ đã tha thiết nhờ anh vẽ lại chân dung của mình để gửi về cho mẹ già ở quê. Người họa sĩ khi đó đã từ chối, bởi anh mải mê theo đuổi những cảm hứng sáng tạo khác, cho rằng một bức chân dung vội vã không xứng với khát vọng nghệ thuật của mình. Thế nhưng, trớ trêu thay, chính bức ký họa vội vàng ấy sau này lại trở thành một tác phẩm nổi tiếng, gắn liền với sự nghiệp lẫy lừng của anh, được nhiều người biết đến và ngưỡng mộ. Thành công vang dội của bức tranh ấy đã đưa anh lên đỉnh cao danh vọng, nhưng cũng chính nó là khởi đầu cho một sự quên lãng vô tâm, khi anh đã không giữ trọn lời hứa gửi bức tranh về cho người mẹ già ngày ngày mong ngóng hình bóng đứa con trai nơi chiến trận.

Nhiều năm sau, trong một lần tình cờ, họa sĩ gặp lại người chiến sĩ năm xưa. Cuộc gặp gỡ ấy khiến trong lòng anh trỗi dậy những dằn vặt dữ dội. Khi biết tin mẹ của người chiến sĩ vì quá thương nhớ con mà đã trở nên mù lòa, người họa sĩ như bị một nhát dao xuyên vào tim. Anh đau đớn tự hỏi: “Có phải chính tôi đã góp phần làm cho bà mẹ ấy mù lòa?”. Nỗi day dứt trào dâng không cho anh một phút bình yên. Từ chỗ từng thờ ơ, vô tâm, anh dần nhận ra lỗi lầm của mình không chỉ nằm ở sự quên lãng một lời hứa, mà sâu xa hơn, đó là sự thờ ơ trước tình cảm thiêng liêng của con người, sự vô trách nhiệm trước một niềm tin giản dị mà lớn lao. Chính lúc ấy, nhân vật bước vào một cuộc đấu tranh nội tâm vô cùng căng thẳng. Trong anh vang lên hai tiếng nói: một bên tìm cách biện hộ, đổ lỗi cho hoàn cảnh, cho sự cuốn hút của nghệ thuật, cho lý tưởng sáng tác; còn bên kia – tiếng nói của lương tri, của sự thật, không ngừng nhắc nhở, buộc anh đối diện với sự giả dối và vô tâm của chính mình. Anh từng có ý nghĩ muốn lẩn tránh, muốn tẩu thoát để khỏi phải gặp lại người chiến sĩ, để không phải nhìn vào đôi mắt mù lòa của người mẹ già. Nhưng càng muốn trốn chạy, anh lại càng bị ám ảnh, càng thấy không thể tự tha thứ nếu không một lần trực diện với sai lầm của mình.

Chính trong giằng xé ấy, nhân vật họa sĩ đã có sự chuyển biến mạnh mẽ về tâm lý. Anh dần dũng cảm hơn, quyết định quay lại, đối diện với người chiến sĩ và gia đình anh, coi đó là một cách chuộc lỗi cho những gì mình đã gây ra. Khi gặp lại, thật bất ngờ, người chiến sĩ không hề trách móc, không hề oán giận, mà vẫn giữ trong mình tấm lòng bao dung, vị tha. Điều ấy càng khiến họa sĩ thêm phần day dứt nhưng đồng thời cũng là ánh sáng giúp anh thức tỉnh hoàn toàn. Anh nhận ra giá trị đích thực của nghệ thuật không chỉ nằm ở sự nổi tiếng, không phải ở cái đẹp hình thức, mà ở trách nhiệm của người nghệ sĩ trước con người, trước những mảnh đời cụ thể và giản dị. Sự thức tỉnh ấy được thể hiện rõ nhất khi anh vẽ bức chân dung tự họa. Đó không phải là một bức tranh khoe khoang tài hoa, cũng không phải là một tác phẩm để tìm kiếm sự tán dương, mà là cuộc đối diện chân thành của người nghệ sĩ với chính lương tâm mình, một sự nhìn thẳng vào sự thật để mong tìm lại sự trong sạch cho tâm hồn.

Qua hành trình tâm lý đầy sóng gió của nhân vật, Nguyễn Minh Châu đã khắc họa một cách chân thực quá trình chuyển biến của một con người: từ vô tâm, thờ ơ trước tình cảm con người, đến day dứt, tự vấn, rồi cuối cùng là thức tỉnh, dũng cảm đối diện với chính mình. Đó không chỉ là câu chuyện của riêng người họa sĩ, mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc dành cho tất cả chúng ta: sống ở đời, đừng để những hào quang hư ảo, những mải miết của công danh, sự nghiệp làm ta quên đi trách nhiệm với những người thân thiết, quên đi những giá trị giản dị mà thiêng liêng nhất của tình người. Bức chân dung tự họa của người họa sĩ trong tác phẩm vì thế không chỉ là sự cứu rỗi cho riêng anh, mà còn là một biểu tượng của hành trình con người tìm về với lương tri, tìm về với cái đẹp đích thực của tâm hồn.