Văn học nghệ thuật luôn được coi là "công cụ để hiểu biết, sáng tạo thực tại xã hội và thực tại con người", đồng thời cũng là "một hoạt động thiết yếu để nâng cao đời sống tinh thần của xã hội". Chính vì vậy mà mỗi tác phẩm ra đời đều mang trong nó một sứ mệnh riêng, đó là phản ánh hiện thực cuộc sống và truyền tải tư tưởng tình cảm đến với bạn đọc. Và điều này càng được thể hiện rõ hơn qua các tác phẩm viết về đề tài chiến tranh - một đề tài lớn của dân tộc ta trong suốt thế kỉ XX. Trong số đó phải kể đến truyện ngắn "Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng. Tác phẩm đã cho thấy ngòi bút của ông rất thành công khi khắc họa hình tượng nhân vật bé Thu - một cô bé cá tính, bướng bỉnh nhưng lại giàu lòng yêu thương cha vô bờ bến. Qua đó, chúng ta có thể thấy được tình cảm gia đình là thiêng liêng nhất, đồng thời còn thể hiện trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương đất nước.
Truyện ngắn "Chiếc lược ngà" được viết năm 1966 - khi tác giả đang công tác ở Nưa - miền Tây Nam Bộ. Đây là một tác phẩm đặc sắc viết về tình phụ tử sâu nặng trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh. Bé Thu - nhân vật chính trong truyện gây ấn tượng cho độc giả với tính cách bướng bỉnh, gai góc ngay từ khi xuất hiện. Khi mới 8 tuổi, em đã phải sống xa bố suốt 8 năm trời vì chiến tranh. Lần đầu tiên gặp cha, khi ông đang nghỉ phép, cô bé đã tỏ ra hết sức hoảng sợ và ngờ vực. Em bỏ chạy, cầu cứu má rồi ngày hôm sau khi mẹ đi vắng, em vẫn không chịu gọi ba. Thậm chí khi bị dồn vào thế bí, em còn gạt phắt sự quan tâm ân cần của ông Sáu dành cho mình. Không chỉ vậy, Thu còn là một cô bé bướng bỉnh, gan lì và rất có cá tính khi bị ba đánh nhưng không khóc mà lẳng lặng băng bó vết thương, bỏ sang nhà ngoại. Cuối cùng, điều khiến người đọc cảm thấy thật xúc động là lúc Thu nhận ra cha, tình cảm nơi em như bùng cháy mà hét lên "Ba đây rồi!". Đó là tiếng thét vỡ òa sau bao lâu khao khát tình cảm cha, là tiếng thét chất chứa sự nhớ mong, nuối tiếc. Đặc biệt, tình cảm ấy càng được biểu hiện rõ nét hơn khi Thu trở thành một cô giao liên dũng cảm, gan dạ. Cô quyết tâm tiếp bước con đường của cha mình dù có phải hi sinh tất cả.
Như vậy, qua việc miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật bé Thu, nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã giúp chúng ta cảm nhận được tình cảm cha con sâu nặng, tha thiết trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh. Đồng thời, tác phẩm còn nhắc nhở chúng ta phải biết trân trọng những khoảng khắc bình yên bên gia đình bởi đó là khoảng thời gian quý giá nhất.
Bên cạnh đó, truyện ngắn còn mang ý nghĩa sâu sắc về trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương đất nước. Ông Sáu tham gia kháng chiến để bảo vệ quê hương, xây dựng cuộc sống hòa bình cho mọi người. Còn bé Thu sau này trở thành cô giao liên dũng cảm, can đảm vượt qua mọi khó khăn nguy hiểm để hoàn thành nhiệm vụ. Điều đó càng khẳng định tình cảm gia đình đã góp phần nuôi dưỡng tình yêu quê hương đất nước. Từ đó, chúng ta có thể rút ra bài học về trách nhiệm của bản thân đối với Tổ quốc. Mỗi người cần phải cố gắng học tập, rèn luyện để trở thành những công dân tốt, có đủ khả năng để cống hiến cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong tương lai.
Có thể nói, truyện ngắn "Chiếc lược ngà" là một tác phẩm giàu giá trị nhân văn sâu sắc. Nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật bé Thu với những tính cách, nội tâm phong phú. Qua đó, tác giả gửi gắm tình yêu thương con sâu sắc của người chiến sĩ cách mạng. Đồng thời, ông còn muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của tình cảm gia đình đối với mỗi người. Từ đó, mỗi người cần phải biết trân trọng những khoảnh khắc sum họp bên gia đình và giữ gìn hạnh phúc ấy.