Kim Lân là một trong những cây bút truyện ngắn xuất sắc của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông được mệnh danh là con đẻ của đồng ruộng, một lòng đi về với đất, với người, gắn bó máu thịt với những người nông dân nghèo khổ. Truyện ngắn Vợ nhặt là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách đó. Tác phẩm đã khắc họa thành công tình huống truyện độc đáo, vừa ngộ nghĩnh lạ đời, vừa éo le, trớ trêu; mở ra bao niềm hy vọng và niềm vui, khiến người đọc thêm tin tưởng vào cuộc sống.
Truyện ngắn Vợ nhặt được bắt đầu bằng một tình huống hết sức lạ lùng khi nhân vật anh cu Tràng "nhặt" được vợ. Đó là trong lúc nạn đói khủng khiếp diễn ra, người chết như ngả rạ, người sống dật dờ như những bóng ma. Anh cu Tràng, xấu trai, nghèo khổ, lại là dân ngụ cư, chẳng ai nghĩ anh sẽ lấy nổi vợ. Thế mà đột ngột và bất ngờ, anh có vợ, mà có vợ theo đúng cách "nhặt" được ở ngoài đường, "nhặt" được vợ ngay trong cái lúc không ai ngờ đến nhất.
Tình huống càng lạ lùng hơn, khi anh cu Tràng đưa thị về nhà rồi mới dẫn thị vào chợ tỉnh để nộp phạt, mọi người nhìn thấy và rất ngạc nhiên. Cả xóm ngụ cư ngạc nhiên. Lũ trẻ con cong cổ gào lên: "Chông vợ hài". Có kẻ lắc đầu thở dài, có người cười khúc khích, chế nhạo... Bà cụ Tứ mẹ anh Tràng cũng ngạc nhiên: "Người đàn bà nào đứng đấy? Sao lại chào ta?". Khi hiểu ra cơ sự, bà "cúi đầu nín lặng", xót thương cho số kiếp đứa con mình, rồi âu yếm nhìn thị với tình thương của một người mẹ.
Đến trưa hôm sau, anh cu Tràng vẫn chưa tin rằng mình đã có vợ. Nhưng khi nhìn thấy bà cụ Tứ "đang lúi húi giẫy cỏ... lưng còng, hai tay càu những nhổ cỏ, thỉnh thoảng lại vuờn mồm lên một tiếng". Tràng thấy thương mẹ quá, cảm thấy vừa vui vừa buồn, thấy yêu thương căn nhà của mình, thấy mình phải có trách nhiệm vun vén cho hạnh phúc gia đình. Anh thầm nghĩ: " Đến bây giờ hắn mới thấy hắn nên người, hắn thấy hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này."
Như vậy, tình huống "nhặt" được vợ không chỉ khơi nguồn cho dòng chảy tâm trạng của nhân vật Tràng, mà còn thể hiện tấm lòng, sự cảm thông chia sẻ của nhà văn trước những con người nghèo khổ. Qua đó, giúp chúng ta thấu hiểu một chân lí muôn đời: Người dân lao động, dù trong hoàn cảnh khốn cùng đến bước đường cùng, vẫn luôn yêu thương đùm bọc, chia sẻ lẫn nhau, muốn vun đắp cho hạnh phúc của nhau.
Bằng ngòi bút miêu tả sinh động, chân thực, xen kẽ với những tình huống bi hài, tác giả đã tái hiện thành công tình huống truyện độc đáo, góp phần làm nổi bật giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.
Qua tình huống truyện Vợ nhặt, nhà văn Kim Lân đã thể hiện rõ nét tinh thần nhân đạo, ca ngợi vẻ đẹp của tình người và khát vọng hạnh phúc của những người nông dân nghèo khổ. Đồng thời, tác phẩm cũng lên án tội ác dã man của bọn phát xít Nhật, thực dân Pháp và phong kiến tay sai, đã gây ra nạn đói khủng khiếp năm 1945, đẩy nhân dân ta vào cảnh lầm than, cơ cực.