Thạch Lam là một cây bút tiêu biểu của nhóm Tự lực văn đoàn, cũng là một nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam những năm 1930- 1945. Tuy sáng tác không nhiều nhưng những tác phẩm văn chương của Thạch Lam lại thấm đượm những giá trị nhân văn sâu sắc, những câu chuyện của đời sống vô cùng bình dị được nhà văn đưa vào tác phẩm với những điểm nhấn tạo thành những tác phẩm có giá trị, có sức hấp dẫn đặc biệt đối với bao thế hệ độc giả xưa- nay. Để tìm hiểu về phong cách, tư tưởng của nhà văn Thạch Lam, ta có thể phân tích thông qua truyện ngắn "Dưới bóng hoàng lan".
"Dưới bóng hoàng lan" là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của Thạch Lan, câu chuyện như một bản nhạc êm dịu, nhè nhẹ, là niềm xao xuyến của nhân vật Thanh khi trở về thăm nhà, thăm bà. Những dòng cảm xúc trong trẻo, hồn nhiên ấy đã lay động biết bao trái tim của độc giả, để rồi ai cũng gật gù nhớ về tuổi thơ của chính mình. Câu chuyện xoay quanh một lần về thăm nhà của chàng thanh niên Thanh, rời xa thành thị ồn ào, anh về thăm bà và có dịp gặp lại Nga một cô gái hàng xóm mà anh đem lòng yêu mến. Sau vài ngày ở nhà, anh trở lại thành phố tiếp tục công việc của mình. Đến mùa hoa hoàng lan năm sau, anh lại trở về thăm bà và gặp lại Nga, hai người họ đã có một mối tình thật đẹp dưới bóng hoàng lan. Nhưng chiến tranh xảy ra, họ phải chia tay nhau trong buồn bã, lưu luyến. Mấy năm sau, anh mới có dịp trở về thăm quê, thăm bà, biết bao nỗi nhớ ùa về, anh tìm về ngôi nhà cũ, thấy Nga mặc dù giờ cô đã có gia đình riêng nhưng vẫn chan chứa tình cảm, anh vẫn cảm động và ơn ái trước tình cảm của Nga, hai người họ chỉ dám nhìn nhau và giữ mãi trong lòng.
Truyện ngắn "Dưới bóng hoàng lan" là một câu chuyện nhẹ nhàng, mà trong đó ngập tràn những cung bậc cảm xúc khác nhau, khiến cho độc giả vừa đồng cảm, vừa xót thương, vừa vui mừng cùng nhân vật. Đó chính là những dòng cảm xúc rất tự nhiên, rất đời thường của nhân vật Thanh, được nhà văn Thạch Lam miêu tả một cách sinh động, chân thật. Trước hết, chúng ta thấy được tình yêu quê hương tha thiết của nhân vật Thanh, tình yêu đó được bộc lộ ngay từ khi anh vừa bước xuống xe lửa.
Bóng hoàng lan là một truyện ngắn của Thạch Lam, xoay quanh nhân vật Thanh và những kỉ niệm của anh về ngôi nhà, mảnh vườn và người bà kính yêu. Được đón nhận bằng tất cả tấm lòng, Thanh cảm thấy dòng nước mát chảy trong cơ thể. Anh sung sướng tận hưởng cái không khí yên tĩnh của vườn ngự, mải mê kiếm tìm những kỉ niệm thuở nhỏ. Tất cả đều gợi lên những kí ức tuổi ấu thơ thân thương. Trong số đó, có một kỉ niệm về lần trèo lên cây hoàng lan và ngắm nhìn cảnh vật bên dưới, khi được bà phát hiện và âu yếm vỗ về. Kỉ niệm ấy làm sống dậy trong tâm hồn anh cả một thời dĩ vãng vàng son, với căn nhà, mảnh vườn, và cả người bà hiền hậu.
Câu chuyện khép lại bằng hình ảnh Thanh đứng lại nơi góc đường chỗ có trồng dãy hoàng lan, mùi hương thơm thoang thoảng đưa tới. Có lẽ anh sẽ nhớ mãi về hình ảnh người bà và những kỉ niệm gắn bó với nó.
Có thể nói rằng "Dưới bóng hoàng lan" là một truyện ngắn có cốt truyện đơn giản, nhưng đã toát lên tinh thần chung của tác phẩm: tình yêu quê hương, tình cảm gia đình. Đây chính là những chủ đề xuyên suốt trong các trang văn của Thạch Lam.
Trên đây là bài trình bày của tôi về phân tích, đánh giá chủ đề và nghệ thuật của truyện ngắn "Dưới bóng hoàng lan", xin cảm ơn thầy/cô và các bạn đã lắng nghe. Rất mong nhận được sự góp ý từ phía thầy/cô và các bạn.