Hoàng Cầm là nhà thơ nổi tiếng của dân tộc Việt Nam. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm vô giá nhưng tiêu biểu nhất phải kể đến Bên kia sông Đuống. Bài thơ này được ông viết vào năm 1948 nhằm bộc lộ nỗi đau chia cắt quê hương cùng khát vọng đoàn tụ. Cảm hứng ấy được Hoàng Cầm xây dựng dựa trên hình tượng con sông Đuống hùng vĩ.
Trong kí ức của Hoàng Cầm, sông Đuống mang vẻ đẹp dịu dàng, duyên dáng nhưng cũng rất đỗi kiêu sa. Dòng sông uốn lượn quanh co, chảy qua biết bao làng mạc trù phú. Trước khi bị quân giặc xâm lược, nơi đây vốn dĩ là mảnh đất yên bình với cánh đồng lúa mênh mông trải dài tận tới chân trời.
Sông Đuống chảy xuôi
Một dòng lấp lánh
Ở hai câu thơ mở đầu, ta thấy được nét tươi tắn, tràn trề sức sống của dòng sông thông qua hình ảnh "lấp lánh". Từ lấy ánh sáng mặt trời phản chiếu xuống dòng nước, Hoàng Cầm đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên tuyệt mĩ. Màu xanh trong trẻo của làn nước hòa quyện cùng sắc trắng tinh khôi của bầu trời tạo nên gam màu dịu mát cho con sông. Vẻ đẹp ấy chẳng nơi nào có được, cũng giống như quê hương thân yêu của ông vậy.
Xanh xanh bãi mía bờ dâu
Ngô khoai biêng biếc
Tiếp nối mạch cảm xúc, Hoàng Cầm tiếp tục miêu tả khung cảnh thiên nhiên bằng hàng loạt hình ảnh giàu sức gợi: bãi mía, bờ dâu, ngô khoai,... Tất cả đều gợi lên sự trù phú, tốt tươi của vùng đất Kinh Bắc. Trong tâm trí của người thi sĩ, sông Đuống mang vẻ đẹp bình dị, gần gũi hệt như người mẹ hiền cò đang lặng lẽ chở che, ôm ấp những đứa con vào lòng.
Đứng bên này sông Đuống
Nhìn sang bên kia sông Đuống
Tuy nhiên, chỉ vài giây sau đó, hiện thực phũ phàng đã ập tới, khiến tác giả không khỏi bàng hoàng, sửng sốt.
Đứng bên này sông Đuống
Nhìn sang bên kia sông Đuống
Em ơi! Bên kia sông Đuống
Yên bình quá! Đẹp quá! Sao mà xa vời?
Từ "sao" đặt ở đầu câu giống như tiếng thở dài chua xót của chàng trai. Giờ đây, dòng sông Đuống vẫn chảy ngay trước mắt nhưng nó đã trở thành khoảng cách chia lìa đôi bờ. Hai bên bờ giờ đây là hai thế giới khác biệt. Bên này là tự do, là niềm vui hân hoan chiến thắng còn bên kia là bóng đêm nô lệ, là chết chóc tang thương.
Hai câu thơ cuối khép lại khổ một giống như tiếng gọi tha thiết của chàng trai dành cho cô gái. Lời nhắn nhủ "em ơi!" chứa đựng biết bao trìu mến và nâng niu. Chỉ qua bốn câu thơ ngắn gọn, Hoàng Cầm đã làm sống dậy dòng sông Đuống huyền thoại với vẻ đẹp dịu dàng, đằm thắm. Đồng thời, ông cũng bộc lộ nỗi nhớ thương da diết của mình dành cho quê hương yêu dấu.
Có thể nói, Bên kia sông Đuống là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Hoàng Cầm. Với ngòi bút tài hoa cùng trái tim nhạy cảm, ông đã vẽ nên bức tranh quê hương vừa giản dị, mộc mạc lại tươi đẹp, hữu tình.