Gene có những vùng nào? Nêu vị trí , chức năng từng vùng.

Một gene điển hình (nhất là ở sinh vật nhân chuẩn) gồm các vùng chính sau đây. Mỗi vùng có vị trí tương đối trên bản đồ gene (so với điểm bắt đầu phiên mã, gọi là TSS – transcription start site) và đảm nhận chức năng riêng: 1. VÙNG ĐIỀU HÒA (cis-regulatory elements) - Vị trí: thường nằm ở thượng nguồn (upstream) gene (có khi cách vài chục đến vài trăm kb), hoặc nằm trong intron, hoặc ở hạ nguồn (downstream). - Thành phần chính: enhancer, silencer, insulator… - Chức năng: là nơi gắn các yếu tố phiên mã (transcription factors), điều khiển mức độ, thời gian và mô hình biểu hiện của gene. 2. VÙNG KHỞI ĐỘNG / PROMOTER - Vị trí: ngay trước (thượng nguồn) vị trí TSS, bao gồm vùng khoảng –250 tới +50 tính từ TSS. - Thành phần con: • Core promoter (TATA-box, BRE, Inr…): gắn RNA polymerase II và các yếu tố cơ bản (GTFs). • Proximal promoter (CCAAT box, GC box…): gắn các yếu tố điều hòa bổ sung. - Chức năng: xác định điểm khởi đầu của phiên mã, tập trung và ổn định bộ máy RNA pol II. 3. VÙNG 5′ UTR (5′ Untranslated Region) - Vị trí: từ vị trí +1 (TSS) đến ngay trước codon khởi đầu AUG. - Chức năng: • Điều hòa dịch mã (chèn các cấu trúc sơ cấp, IRES…). • Ảnh hưởng đến ổn định và vận chuyển mRNA. 4. VÙNG MÃ HÓA (Coding Region) - Vị trí: từ codon khởi đầu AUG đến codon kết thúc (UAA, UAG hoặc UGA). - Cấu trúc: xen kẽ exon (mã hóa protein) và intron (bị cắt bỏ khi xử lý mRNA). - Chức năng: chứa thông tin thứ tự acid amin để tổng hợp chuỗi polypeptide. 5. VÙNG 3′ UTR (3′ Untranslated Region) - Vị trí: ngay sau codon kết thúc tới vị trí polyadenylation signal. - Chức năng: • Chứa tín hiệu gắn đuôi poly-A (AAUAAA). • Điều hòa độ bền mRNA, định vị (localization) và hiệu suất dịch mã. 6. VÙNG TĨNH KẾT THÚC PHIÊN MÃ (Terminator / Poly-A Tail Addition Site) - Vị trí: ngay sau 3′ UTR. - Thành phần: tín hiệu polyadenylation, sau đó là vùng thoái triển làm RNA pol II tách khỏi DNA. - Chức năng: kết thúc quá trình phiên mã và cho phép enzyme PAP (poly(A) polymerase) lắp đuôi poly-A vào đầu 3′ mRNA. Tóm lại, mỗi gene được “chia” thành hai nhóm vùng chính: - Vùng điều hòa/promoter (trước TSS) chịu trách nhiệm khởi động và điều khiển phiên mã. - Vùng cấu trúc (từ 5′ UTR → coding region → 3′ UTR → terminator) chứa mã di truyền cho quá trình dịch mã và xử lý hậu phiên mã.