Bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" của Nguyễn Công Trứ là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ cổ điển Việt Nam. Nét độc đáo của bài thơ nằm ở sự kết hợp hài hòa giữa thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật và nội dung phản ánh tâm trạng, suy nghĩ của tác giả về cuộc sống, con người.
Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật vốn là thể thơ quen thuộc trong văn học cổ điển Việt Nam. Nó có cấu trúc chặt chẽ, nghiêm ngặt về niêm luật, vần điệu. Tuy nhiên, trong "Bài ca ngất ngưởng", Nguyễn Công Trứ đã khéo léo vận dụng thể thơ này theo cách riêng của mình. Ông đã phá vỡ một số quy tắc niêm luật, tạo nên âm điệu tự do, phóng khoáng, phù hợp với nội dung bài thơ. Ví dụ, hai câu đề mở đầu bài thơ không tuân thủ niêm luật chặt chẽ, tạo nên âm điệu tự do, phóng khoáng:
"Vũ trụ nội mạc phi phận sự,
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng".
Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng nhiều từ ngữ đời thường, gần gũi, mang đậm dấu ấn cá nhân như "ngất ngưởng", "nực cười",... Điều này góp phần tạo nên giọng điệu tự nhiên, dí dỏm, hài hước cho bài thơ.
Về nội dung, bài thơ thể hiện sự tự do, phóng khoáng trong tư tưởng và lối sống của Nguyễn Công Trứ. Ông không bị ràng buộc bởi những quy tắc, lễ nghi truyền thống mà luôn sống đúng với bản thân mình, theo đuổi sở thích riêng. Ông coi thường danh lợi, vinh hoa phú quý, chỉ muốn sống cuộc đời tự do, thoải mái, làm điều mình thích. Điều này được thể hiện qua những câu thơ như:
"Vũ trụ nội mạc phi phận sự,
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng."
Tác giả khẳng định rằng mọi việc trong vũ trụ đều là phận sự của mình, không gì là không thể làm được. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng bản thân đang bị giam cầm trong chiếc lồng của danh lợi, của xã hội phong kiến. Chính vì vậy, ông quyết định thoát khỏi chiếc lồng ấy, sống cuộc đời tự do, thoải mái.
Ngoài ra, bài thơ còn thể hiện sự tự tin, kiêu hãnh của Nguyễn Công Trứ. Ông tự hào về tài năng, đức độ của mình, sẵn sàng đối mặt với mọi thử thách, gian nan. Điều này được thể hiện qua những câu thơ như:
"Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng,
Một mình giữa chốn triều đình,
Cũng chẳng ai bì kịp ta đây!"
Tác giả khẳng định rằng mình là người tài giỏi, có đủ tài năng, đức độ để đứng đầu thiên hạ. Ông không sợ bất kỳ ai, kể cả vua chúa, quan lại.
Nhìn chung, bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" là một tác phẩm độc đáo, thể hiện rõ nét cá tính mạnh mẽ, ngang tàng của Nguyễn Công Trứ. Bài thơ đã góp phần làm phong phú thêm kho tàng thơ ca Việt Nam.