3. Tổng kết về ngữ pháp (tiếp theo)

I. THÀNH PHẦN CHÍNH VÀ THÀNH PHẦN PHỤ

Câu 1 (trang 103 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Kể tên thành phần chính, thành phần phụ của câu; nêu dấu hiệu nhận biết từng thành phần.

Trả lời: 

Thành phần chính của câu:

- Chủ ngữ (CN): Nếu chủ thể (của hành động, trạng thái, tính chât...) được nói đến ở vị ngữ. CN thường đứng trước VN.

- Vị ngữ (VN): Nêu đặc trưng (hành động, trạng thái, tính chất...) của chủ thể nói đến ở CN, VN thường đứng sau CN.

Thành phần phụ của câu:

- Trạng ngữ (TrN): Thường đứng ở đầu câu, nếu hoàn cảnh không gian, thời gian, cách thức, phương tiện, nguyên nhân, mục đích..

- Khởi ngữ (KhN) (đề ngữ): Thường đứng trước chủ ngữ, nêu lên đề tài của câu nói.

Câu 2 (trang 104 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Hãy phân tích thành phần của các câu sau đây:

Trả lời:

a)  Đôi càng tôi // mẫm bóng

           CN                 VN

Sau một hổi trống thúc vang dội cả lòng tôi, / mấy người học trò cũ // đến sếp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp.

                     TN                                                    CN                                           VN

b)  Còn tấm gương bằng thủy tinh tráng bạc, / nó //

                                 KN                                         CN

vẫn là người bạn trung thực, chân thành, thẳng thắn, không hề nói dối, cũng không bao giờ biết nịnh hót hay độc ác.

VN

II. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

Câu 1 (trang 104 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Kể tên và nêu dấu hiệu nhận biết các thành phần biệt lập của câu.

Trả lời: 

Các thành phần biệt lập

- Thành phần tình thái: dùng để thể hiện thái độ của người nói đối với sự vật được nói đến.

- Thành phần gọi - đáp: dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp.

- Thành phần phụ chú: dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung của câu.

Cách nhận biết các thành phần trên là vai trò của chúng đối với nội dung của câu: chúng không tham gia trực tiếp vào sự việc trong câu.

Câu 2 (trang 105 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Hãy cho biết mỗi từ ngữ in đậm trong các đoạn trích dưới đây là thành phần gì của câu.

Trả lời:

a) có lẽ: tình thái

b) ngẫm ra: tình thái

c) dừa xiêm thấp lè tè: phụ chú

d) bẩm: gọi - đáp; có khi: tình thái

e) ơi: gọi - đáp

I. CÂU ĐƠN

Câu 1 (trang 106 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

III. BIẾN ĐỔI CÂU

Câu 1 (trang 109 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Tìm câu rút gọn trong đoạn trích sau: 

Trả lời: 

Các câu rút gọn                             '

- Quen rồi.

- Ngày nào ít: ba lần.

Câu 2 (trang 109 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Trong các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê), câu nào vốn là một bộ phận của câu đứng trước được tách ra? Theo em, tác giả tách câu như vậy để làm gì?

Trả lời: 

Những câu được tách ra từ một bộ phận của câu đứng trước:

a) Và làm việc đó có khi suốt đêm.

b) Thường xuyên.

c) Một dấu hiệu chẳng lành.

Tác giả chú ý tách ra thành câu riêng - những câu chỉ có một thành phần - để nhấn mạnh, gây ấn tượng cho điều muốn miêu tả, muốn khẳng định.

Câu 3 (trang 110 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Hãy biến đổi các câu sau đây thành câu bị động.

Trả lời: 

Biến đổi thành câu bị động

a) Người thợ thủ công Việt Nam làm ra đồ gốm khá sớm.

⟶ Đồ gốm được người thợ thủ công Việt Nam làm ra khá sớm.

b) Tại khúc sông này tỉnh ta sẽ bắc một cây cầu lớn.

⟶ Một cây cầu lớn sẽ được (tỉnh ta) bắc qua khúc sông này.

c) Người ta đă dựng lên những ngôi đền ấy từ hàng trăm năm trước.

⟶ Những ngôi đền ấy đã dược (người ta) dựng lên từ hàng trăm năm trước.

IV. CÁC KIỂU CÂU ỨNG VỚI NHỮNG MỤC ĐÍCH GIAO TIẾP KHÁC NHAU

Câu 1 (trang 110 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Trong đoạn trích sau đây, những câu nào là câu nghi vấn? Chúng có được dùng để hỏi không?

Trả lời: 

Các câu hỏi

- Ba con, sao con không nhận?

- Sao con biết là không phải?

Các câu trên đều dùng để hỏi.

Câu 2 (trang 111 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Trong các đoạn trích sau đây, những câu nào là câu cầu khiến? Chúng được dùng để làm gì?

Trả lời: 

Các câu cầu khiến

a) - Ở nhà trông em nhá! (ra lệnh)

-  Đừng có đi đâu đấy. (ra lệnh)

b) - Thì má cứ kêu đi. (yêu cầu)

- Vô ăn cơm! (yêu cầu)

- Cơm chín rồi! (yêu cầu - vốn là câu trần thuật được dùng gián tiếp làm câu cầu khiến).

Câu 3 (trang 111 VBT Ngữ văn 9, tập 2)

Câu nói của anh Sáu trong đoạn trích sau đây có hình thức của kiểu câu nào (trần thuật, nghi vấn, cầu khiến hay cảm thán)? Anh Sáu dùng nó để hỏi hay để bộc lộ cảm xúc? Chỗ nào trong lời kể của tác giả xác nhận điều đó?

Trả lời: 

Câu nói của nhân vật anh Sáu có hình thức câu nghi vấn nhưng dùng với mục đích cảm thán. Cậu giận quá và không kịp suy nghĩ xác nhận điều đó.