Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân

Câu 1 (trang 13 SGK Ngữ văn 11 tập 1)Trong hai câu thơ dưới đây, từ "thôi" in đậm đã được tác giả sử dụng với nghĩa thế nào?

Lời giải chi tiết:

Trong bài Khóc Dương Khuê, Nguyễn Khuyến viết:   

                                Bác Dương thôi đã thôi rồi,   

                         Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.

(Nguyễn Khuyến, Khóc Dương Khuê)

- Chữ "thôi" nghĩa gốc: chấm dứt, kết thúc một hoạt động nào đó (thôi học, thôi việc,...).

- Trong câu thơ của Nguyễn Khuyến, từ "thôi" (thứ hai) được dùng với nghĩa chấm dứt, kết thúc cuộc đời, cuộc sống. Cách dùng này là sự sáng tạo nghĩa mới cho từ thôi. Nó thể hiện rõ dấu ấn lời nói cá nhân của Nguyễn Khuyến.

→ Làm giảm bớt đi sự xót xa, đau lòng khi mất đi người bạn tri kỷ.

Câu 2 (trang 13 SGK Ngữ văn 11 tập 1)Nhận xét về cách sắp xếp từ ngữ trong hai câu thơ sau. Cách sắp đặt như thế tạo được hiệu quả giao tiếp như thế nào?

Lời giải chi tiết:

Về cách sắp đặt từ ngữ trong hai câu thơ:   

                                Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám,   

                                Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.

                                                           (Hồ Xuân Hương - Tự tình)

- Các cụm danh từ ("rêu từng đám", "đá mấy hòn") đều đảo danh từ trung tâm lên trước tổ hợp định từ + danh từ chỉ loại.

- Các câu đều có hình thức đảo trật tự cú pháp: Sắp xếp bộ phận vị ngữ (động từ + bổ ngữ: "xiên ngang" - "mặt đất", "đâm toạc" - "chân mây") lên trước chủ ngữ ("rêu từng đám", "đá mấy hòn").

- Sử dụng các động từ mạnh: "xiên", "đâm toạc",..

→ Sự sắp xếp của Hồ Xuân Hương khiến cho bức tranh thiên nhiên được miêu tả trong hai câu thơ hiện lên sắc sảo, đầy cá tính. Nó vừa tạo nên âm hưởng, vừa tô đậm các hình tượng thơ đồng thời cũng thể hiện nổi bật tâm trạng của nhân vật trữ tình. 

Câu 3 (trang 13 SGK Ngữ văn 11 tập 1)Tìm thêm những ví dụ thể hiện được quan hệ giữa cái chung và cái riêng như quan hệ giữa ngôn ngữ chung của xã hội và lời nói riêng của cá nhân.

Lời giải chi tiết:

VD:               

                                                        Sương chùng chình qua ngõ

                                                         Hình như thu đã về

                                                                                (Sang thu - Hữu Thỉnh)

→ Từ láy tượng hình "chùng chình" được Hữu Thỉnh sử dụng thật tinh tế, giúp gợi tả trạng thái ung dung, chậm rãi của sương và cũng là trạng thái chuyển giao của mùa từ hạ sang thu.

→ Các nhà thơ, nhà văn từ kho tàng ngôn ngữ chung của cộng đồng, bằng những cách sử dụng những kết hợp từ lạ, những liên tưởng độc đáo đã tạo nên những lời nói mang dấu ấn riêng của phong cách cá nhân.