Cacbon đioxit là gì? Tính chất, cách điều chế và ứng dụng của CO2

Bài viết này sẽ tổng hợp đầy đủ nhất các kiến thức về Carbon dioxide (CO₂). Cập nhật kiến thức để học hóa 11 tốt hơn các em nhé! Click ngay để tìm hiểu.

Carbon dioxide (CO₂) là gì? Tính chất vật lý, hóa học, cách điều chế và ứng dụng của CO₂ như thế nào? Admin sẽ giúp các em bổ sung kiến thức với bài viết dưới đây.

Cacbon đioxit là gì?

Carbon dioxide, hay còn được gọi là Carbonic oxide, anhydride carbonic hoặc khí Carbonic, là một hợp chất oxide của Carbon ở dạng khí tồn tại trong khí quyển Trái Đất trong điều kiện thông thường. Nó bao gồm một nguyên tử Carbon và hai nguyên tử oxygen. Khi ở dạng rắn, nó còn được biết đến với tên gọi băng khô hoặc đá khô.

Carbon dioxide là gì?

Công thức hóa học của Carbon dioxide là CO₂, có khối lượng phân tử là 44. Trong phân tử CO₂, mỗi nguyên tử Carbon chia sẻ 4 electron để tạo liên kết. Trong mỗi liên kết C-O, nguyên tử Carbon đóng góp 2 electron, trong khi oxy thiếu 2 electron. Do đó, mỗi liên kết C-O cần sử dụng tổng cộng 4 electron để tạo thành một liên kết đôi (bao gồm 1 liên kết π và 1 liên kết σ). Mặc dù liên kết này có tính cộng hóa trị có cực, nhưng vì cấu trúc phân tử của CO2 là thẳng, nên phân tử này không có tính chất cực.

Cacbon đioxit (CO₂) được sinh ra từ đâu?

Carbon dioxide (CO₂) được tạo ra từ nhiều nguồn khác nhau trong tự nhiên và hoạt động của con người. Dưới đây là một số nguồn gốc chính của CO₂:

Nguồn tự nhiên:

• Núi lửa: Khi núi lửa phun trào, nó giải phóng khí CO₂ từ lõi Trái Đất vào khí quyển.
• Quá trình sinh tồn: Sinh vật hiếu khí, như động vật hô hấp, tạo ra CO₂ thông qua quá trình hô hấp và phân giải chất hữu cơ.
• Quá trình sinh học: Vi sinh vật như vi khuẩn và nấm lên men các chất hữu cơ, giải phóng CO₂ trong quá trình này.

Carbon dioxide (CO₂) được sinh ra từ đâu?

Nguồn từ hoạt động con người:

• Đốt nhiên liệu hóa thạch: Sự đốt cháy các nguồn năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch như than, dầu và khí đốt tự nhiên tạo ra một lượng lớn CO₂.
• Công nghiệp: Quá trình sản xuất, chế biến và vận chuyển hàng hóa cũng góp phần tạo ra Carbon dioxide, ví dụ như từ quá trình nung gạch, luyện kim và sản xuất xi măng.
• Rừng bị chặt: Việc chặt phá rừng để lấy gỗ và mở rộng đất canh tác giảm khả năng của cây cối hấp thụ CO₂ và đồng thời thải ra Carbon dioxide từ sự phân hủy các cây bị chặt.
• Sự thay đổi trong việc sử dụng đất: Sự chuyển đổi đất canh tác thành đất xây dựng và công trình cơ sở hạ tầng tạo ra CO₂ từ quá trình xây dựng và phá hủy đất.

Mặc dù CO₂ tồn tại trong khí quyển Trái Đất với nồng độ thấp, nó có tác động lớn đến hiệu ứng nhà kính. Carbon dioxide hoạt động như một lớp màn chắn trong khí quyển, ngăn cản sự tỏa nhiệt của Trái Đất và gây ra sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu. Việc tăng nồng độ CO₂ trong khí quyển là một trong những nguyên nhân chính của biến đổi khí hậu hiện nay.

Các tính chất vật lý của Cacbon đioxit (CO₂) là gì?

Carbon dioxide (CO₂) có những tính chất vật lý sau:

Các tính chất vật lý của Carbon dioxide (CO₂) là gì?

• Màu sắc và mùi: Carbon dioxide là một chất khí không màu và không có mùi. Nó nặng hơn không khí, với một tỷ trọng riêng d(CO₂/kk) là 44/29. Ở nhiệt độ 25⁰C, CO₂ nặng hơn không khí khoảng 1,5 lần.
• Khí hòa tan trong nước: Khi hít thở khí CO₂ ở nồng độ cao, nó tạo ra một vị chua trong miệng và cảm giác nhói ở mũi và cổ họng. Điều này xảy ra do khí CO₂ hòa tan trong nước, tạo thành dung dịch yếu của acid Carbonic.
• Phân hủy: Carbon dioxide có thể phân hủy ở nhiệt độ cao lên đến 2000⁰C, tạo thành CO và O₂. Khi bị làm lạnh đột ngột (ở nhiệt độ dưới -78⁰C), CO₂ chuyển từ trạng thái khí sang rắn, tạo thành các tinh thể màu trắng được gọi là băng khô. Băng khô có thể bay hơi trực tiếp thành CO₂ khí mà không chuyển sang trạng thái lỏng ở áp suất thông thường.
• Cấu trúc phân tử: Phân tử CO₂ (O = C = O) chứa hai liên kết đôi và có hình dạng tuyến tính. Nó không có tính chất lưỡng cực điện. Do là một hợp chất đã bị oxy hóa hoàn toàn, CO₂ không cháy. 
• Điểm sôi: Điểm sôi của CO₂ là -78⁰C (-108⁰F; 195K).
• Tỷ trọng riêng: Tỷ trọng riêng của CO₂ là 1,98 kg/m³ ở 25⁰C.
• Điểm nóng chảy: Điểm nóng chảy của CO₂ là -57⁰C (-71⁰F; 216K) ở áp suất thông thường.

Chi tiết về tính chất hóa học của Cacbon đioxit (CO₂)

Carbon dioxide (CO₂) mang đầy đủ các tính chất hóa học của một oxide acid tiêu biểu như: Tác dụng với nước, tác dụng dung dịch base và tác dụng với oxide base. Chi tiết như sau:

Chi tiết về tính chất hóa học của Carbon dioxide

Cacbon đioxit (CO₂) tác dụng với nước

Carbon dioxide tan trong nước tạo thành acid Carbonic (H₂CO₃). Quá trình này được mô tả bằng phương trình hóa học sau: 

CO₂ (khí) + H₂O (lỏng) ↔ H₂CO₃ (dung dịch)

acid Carbonic là một điacid rất yếu. Khi CO2 được hòa tan trong nước, nước sẽ trở nên acid hơn và có khả năng tạo ra dung dịch acid yếu. Một cách thực nghiệm để chứng minh tính acid của CO₂ là đun nóng dung dịch acid Carbonic, khi đó CO₂ sẽ phân hủy thành CO₂ khí và H₂O.

Cacbon đioxit (CO₂) tác dụng với dung dịch bazơ

Carbon dioxide có khả năng tác dụng với dung dịch base để tạo thành muối. Phản ứng này xảy ra do CO₂ là một oxide acid và base có tính chất kiềm. Một ví dụ phản ứng là khi CO₂ tác dụng với dung dịch hydroxide natri (NaOH) để tạo thành muối (Na₂CO₃) và nước, có thể được biểu diễn bằng phương trình: 

CO₂ (khí) + 2NaOH (dung dịch) → Na₂CO₃ (dung dịch) + H₂O (lỏng)

Tùy thuộc vào tỉ lệ mol giữa CO₂ và NaOH, phản ứng có thể tạo ra muối trung hòa hoặc muối acid 

CO₂ (khí) + NaOH (dung dịch) → NaHCO₃ (dung dịch)

Cacbon đioxit (CO₂) tác dụng với oxide base

Carbon dioxide có tính chất hóa học giống một oxide acid, do đó nó cũng tác dụng với oxide base để tạo thành muối. Ví dụ phản ứng đơn giản nhất là khi CO2 tác dụng với oxide calcium (CaO), tạo thành muối calcium carbonate (CaCO₃), có thể được biểu diễn bằng phương trình: 

CO₂ (khí) + CaO (dung dịch) → CaCO₃ (dung dịch)

Muối calcium carbonate là một muối trung hòa không tan trong nước.

Cách điều chế Cacbon đioxit (CO₂) như thế nào?

Carbon dioxide (CO₂) được điều chế bằng các phương pháp sau trong phòng thí nghiệm và công nghiệp:

Cách điều chế Carbon dioxide (CO₂) như thế nào?

Điều chế trong phòng thí nghiệm

Trong phòng thí nghiệm, CO₂ thường được điều chế bằng cách phản ứng giữa calcium carbonate (CaCO₃) và hydrochloric acid (HCl). Tuy nhiên, phương pháp này thường tạo ra sản phẩm phụ bao gồm khí hydrochloric và hơi nước. Phương trình điều chế: 

CaCO₃ + 2HCl → CaCl₂ + CO₂ + H₂O

Để thu được CO₂ tinh khiết, ta cho hỗn hợp khí và hơi qua bình chứa dung dịch sodium hydrocarbonate (NaHCO₃) dư, làm cho khí HCl bị giữ lại. Sau đó, hỗn hợp còn lại được thông qua bình chứa acid sulfuric đặc (H₂SO₄) hoặc phospho pentoxide (P₂O₅) để hấp thụ hơi nước và thu được CO₂ tinh khiết.

Điều chế trong công nghiệp

Trong công nghiệp, CO2 được sản xuất thông qua hai phương pháp chính:

• Phương pháp đốt cháy: CO2  được tạo ra bằng cách đốt cháy hoàn toàn than cốc trong không khí. Phương trình hóa học của quá trình này là: 

C + O₂ → CO₂

• Phương pháp nhiệt phân đá vôi: Carbon dioxide cũng có thể được sản xuất bằng cách nhiệt phân đá vôi (Carbonate calcium, CaCO₃) ở nhiệt độ cao. Phương trình hóa học cho phản ứng này là: 

CaCO₃ → CaO + CO₂ (ở 1000⁰C)

Ngoài ra, CO2 cũng có thể được thu từ quá trình hô hấp của con người và động vật, quá trình lên men trong sản xuất bia và rượu, và quá trình đốt cháy nhiên liệu. Ví dụ:

• Quá trình hô hấp của con người hoặc động vật: 

C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O

• Quá trình lên men trong sản xuất bia và rượu: 

C₆H₁₂O₆ → 2CO₂ + 2C₂H₅OH.

• Quá trình đốt cháy nhiên liệu: 

C_xH_y + (x+y/4)O₂ → XCO₂ + (y/2)H₂O.

Các ứng dụng của Cacbon đioxit (CO₂) hiện nay

Carbon dioxide (CO₂) là một hợp chất hóa học được đưa vào ứng dụng trong rất nhiều các lĩnh vực khác nhau của đời sống, xã hội. Chi tiết như sau:

Các ứng dụng của Carbon dioxide (CO₂) hiện nay

Ứng dụng Cacbon đioxit (CO₂) trong ngành công nghiệp

Carbon dioxide (CO₂) là một hợp chất quan trọng và có rộng rãi ứng dụng, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp. Dưới đây là một số ứng dụng phổ biến của nó:

• Sử dụng như một khí điều áp chi phí thấp và không cháy: CO₂ được sử dụng trong áo phao cứu hộ, ống hơi trong súng hơi, bơm xe đạp và cung cấp khí nén cho các thiết bị như súng hơi, bơm lốp xe đạp và nước khoáng xenxe. Các ống thép chứa CO₂ nén cũng được sử dụng để cung cấp khí nén. Ngoài ra, khả năng bốc hơi nhanh của CO₂ lỏng còn được sử dụng để tạo nổ trong các mỏ than.
• Dập lửa: CO₂ lỏng - Carbon dioxide được sử dụng trong nhiều loại bình cứu hỏa hiện đại để dập tắt đám cháy và các vụ cháy do chập điện.
• Ứng dụng trong công nghệ hàn: Mặc dù phản ứng với hầu hết các kim loại, CO₂ vẫn được sử dụng làm môi trường khí trong công nghệ hàn. Tuy nhiên, phương pháp hàn này có thể làm giảm chất lượng hàn do acid carbonic được tạo thành và làm cho kết cấu hàn giòn hơn so với việc sử dụng khí trơ như argon hay helium.

Ứng dụng của Cacbon đioxit (CO₂) trong ngành y tế

Ngoài việc được ứng dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp, CO₂ còn đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực y tế. Dưới đây là một số ứng dụng cụ thể:

• Dung môi trong công nghệ y tế: CO₂ được sử dụng làm dung môi thay thế ít độc hơn các dung môi truyền thống như chlorine hữu cơ. Nó cũng được sử dụng để loại bỏ caffeine từ cà phê và trong quá trình chiết xuất các hợp chất hữu cơ khác.
• Trợ thở: CO₂ đóng vai trò quan trọng khi được thêm vào oxygen nguyên chất (5%) để trợ thở cho bệnh nhân. Việc điều chỉnh tỷ lệ oxygen/Carbonic trong máu thông qua trợ thở CO₂ giúp ổn định cân bằng trong hệ thống hô hấp của bệnh nhân.
• Ứng dụng trong nghiên cứu và tiêu diệt côn trùng: Vì CO₂ là nguyên liệu chính trong quá trình quang hợp của thực vật, nó được bơm vào các nhà kính để tạo điều kiện thích hợp cho sự phát triển của cây trồng. Ngoài ra, CO₂ cũng được sử dụng để tiêu diệt nhiều loại côn trùng với nồng độ cao.

Ứng dụng của Cacbon đioxit (CO₂) trong đời sống xã hội

Trong cuộc sống hàng ngày, Carbon dioxide có thể được sử dụng dưới dạng đá khô (hay còn gọi là đá khói) để tạo hiệu ứng sương mù. Nó thường xuất hiện trong nhiều sự kiện và hoạt động giải trí như đám cưới, chương trình gameshow và các buổi biểu diễn khác.

Tuy nhiên, khi sử dụng đá khô, cần chú ý các biện pháp an toàn. Việc đeo găng tay để tránh bị "bỏng lạnh" là cần thiết. Hơn nữa, không nên lưu trữ đá khô trong các thùng kín vì áp suất tạo ra bởi băng khô có thể gây nguy hiểm và gây nổ thùng.

Ứng dụng của Cacbon đioxit (CO₂) trong ngành công nghệ thực phẩm

Trong lĩnh vực công nghệ thực phẩm, Carbon dioxide (CO₂) đóng vai trò vô cùng quan trọng, và có những ứng dụng đáng chú ý như sau:

Ứng dụng của Carbon dioxide (CO₂) trong ngành công nghệ thực phẩm

• Trong công nghệ thực phẩm, CO₂ được nén lạnh để tạo thành băng khô, và được sử dụng làm chất làm lạnh quan trọng trong quá trình vận chuyển và bảo quản các sản phẩm đông lạnh, kem, và các sản phẩm tương tự.
• Trong ngành công nghệ nước giải khát, CO₂ được sử dụng để tạo khí cho nhiều loại đồ uống có ga phổ biến như coca, pepsi, 7up, và nhiều loại nước có ga khác.
• Với tính chất "thăng hoa" đặc trưng, CO₂ được sử dụng để bảo quản các loại thực phẩm tươi sống, giúp kéo dài tuổi thọ và duy trì chất lượng của chúng.
• Carbon dioxide còn được ứng dụng trong quá trình chiết xuất thực phẩm. Phương pháp "Supercritical carbon dioxide" được sử dụng để loại bỏ dầu và chất béo trong quá trình chiết xuất màu sắc và hương vị trong các sản phẩm thực phẩm.

Cacbon đioxit (CO₂) có độc không?

Carbon dioxide (CO₂) là một khí tự nhiên có mặt trong không khí và được sinh ra thông qua nhiều quá trình tự nhiên và hoạt động của con người. CO₂ không phải là một chất độc tính chủ động, tức là nó không gây độc hại khi được hít thở ở nồng độ thông thường có mặt trong không khí (khoảng 400 ppm).

Tuy nhiên, CO₂ có thể gây ảnh hưởng đến con người nếu nồng độ nó tăng cao. Khi ở nồng độ cao hơn, CO₂ có thể gây ra tình trạng thiếu oxi trong không gian đó, gây khó thở và gây nguy hiểm đối với sức khỏe. Điều này thường xảy ra trong các không gian kín, không thông gió, như trong hầm, ao, hoặc phòng đông lạnh. Vì vậy, trong các môi trường công nghiệp hoặc công trình xây dựng nơi có khí CO₂ tạo ra hoặc tích tụ, cần tuân thủ các biện pháp an toàn để hạn chế tiếp xúc với nồng độ CO₂ cao. 

Ngoài ra, việc tăng nồng độ khí Carbon dioxide (CO₂) trong môi trường góp phần đáng kể vào hiệu ứng nhà kính và có tác động nghiêm trọng đến trái đất. Hiện tượng này gây nóng lên hành tinh và có ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống của con người và đa dạng sinh vật trên Trái đất.

Hướng dẫn cách xử lý khi bị ngộ độc khí Cacbon đioxit (CO₂)

Ngộ độc CO₂ có các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào từng trường hợp. Các triệu chứng ban đầu có thể bao gồm nhức đầu, mệt mỏi, chóng mặt, buồn ngủ và buồn nôn. Người có tiền sử đau thắt ngực có thể gặp đau ngực đột ngột. 

Hướng dẫn cách xử lý khi bị ngộ độc khí Carbon dioxide

Khi thời gian tiếp xúc kéo dài, triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn với nôn mửa, ngất, mất ý thức và suy nhược cơ. Những người như trẻ em, người cao tuổi, bệnh nhân về phổi hoặc tim, người làm việc ở vị trí cao, và người hút thuốc lá có nguy cơ cao hơn mắc phải ngộ độc CO₂.

Khi phát hiện người bị ngộ độc CO₂, cần thực hiện các biện pháp sau:

• Di chuyển nạn nhân đến khu vực cao ráo, vì khí CO₂ nặng hơn không khí. Tuy nhiên, chỉ thực hiện điều này khi môi trường không gây nguy hiểm cho sơ cứu viên và chỉ những người được đào tạo chuyên nghiệp mới được thực hiện sơ cứu cấp oxygen cho người bị độc khí CO₂.
• Nếu có nguy cơ đe doạ tính mạng, cần gọi cấp cứu y tế để nhận được sự giúp đỡ kịp thời.

Một số lưu ý cần biết khi sử dụng khí Cacbon đioxit CO₂

• Khí CO₂ trong bình chứa thường ở dạng lỏng và cần được nhiệt để chuyển sang dạng khí. Vì vậy, cần gắn bộ phận sấy nhiệt vào các van điều tiết khí CO₂ để tránh tình trạng đóng băng và tắc nghẽn đường cấp khí.
• Chỉ sử dụng mặt nạ thở có van khi người sử dụng đã được đào tạo về cách sử dụng.
• Nên tìm hiểu về lợi ích của việc lắp đặt thiết bị phát hiện khí CO₂ để phòng và xử lý tình huống một cách nhanh chóng.

Như vậy, bài viết trên Admin đã giúp các em có đầy đủ các kiến thức về Carbon dioxide (CO₂). Theo dõi Admin để đọc thêm nhiều bài chia sẻ kiến thức bổ ích về hóa học nhé!