Phân tích nhan đề , nội dung , nghệ thuật của bài thơ “ Quê Hương “ Nguyễn Bính

Nguyễn Bính tên thật là Nguyễn Bính Thuyết, sinh năm 1918 tại thôn Thiệu Vịnh, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, trong một gia đình nhà Nho nghèo. Mồ côi mẹ từ lúc còn nằm nôi, lên 10 tuổi Nguyễn Bính đã phải theo anh là Nguyễn Mạnh Phác (nhà văn Trúc Đường) ra Hà Nội giúp nhau kiếm sống. Nguyễn Bính ba lần vào Nam, để lánh chuyện bị chính quyền Pháp làm khó dễ. Nguyễn Bính đã đổi tên trong căn cước thành Nguyễn Bính Thuyết. Nguyễn Bính làm thơ khá sớm. Cô hái mơ là bài thơ dăng báo đầu tiên. Năm 1937, ông được giải thưởng Tự lực Văn đoàn vơi tập thơ Tâm hồn tôi. Từ đó, người đọc quý mến Nguyễn Bính bởi ông đã tạo được phong vị thơ đặc biệt cho mình: phong vị lục bát ca dao. Bài thơ Quê hương của Tế Hanh cũng mang đậm phong vị ấy.

Bài thơ Quê hương được Nguyễn Bính sáng tác năm 1939, khi ông mới 21 tuổi, đang là một thi sĩ có tiếng trên thi đàn. Bài thơ có 20 câu, mang dáng dấp một bài thất ngôn bát cú cổ điển nhưng thật mới mẻ. Mới vì nó đã "hiện đại" hóa bằng cách bỏ hai câu cuối, chỉ còn sáu câu đầu, rất gần với thể thơ lục bát quen thuộc, dễ dàng cho người đọc tiếp nhận. Điều này cho thấy tác giả đã cố gắng bắt nhịp với tâm hồn người nghe, người đọc thơ ông, bằng chính sự mềm mại, gần gũi của dân tộc. Đúng như vậy, đọc bài thơ, ta gặp một giọng thơ mộc mạc, chân thành, như "lời nói trước giờ chia tay của chàng trai với cô gái", như "lời của người mẹ ru con", hay "những câu hát về quê hương đất nước". Tất cả đều giản dị, đằm thắm, ân tình.

Mở đầu bài thơ là một câu thơ rất tự nhiên, như một lời kể chuyện, nhưng lại có sức gợi liên tưởng phong phú:

Chốn xa xôi, tôi nhớ không quên
Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Toả nắng xuống lòng sông lấp loáng

Câu thơ mở đầu như một lời tự sự, lại như một lời thoại đơn sơ mà thấm thía. Nó diễn tả đúng tâm trạng của "chàng trai" khi xa quê, và hơn thế là mối quan hệ giữa "quê hương" và "chàng trai": quê hương là nơi chôn nhau cắt rốn, là nơi gắn bó thân thương, là điểm tựa tinh thần vững chắc, là nguồn cảm hứng sáng tạo dồi dào,... của "chàng trai". Từ "chốn xa xôi" - có thể là Paris hoa lệ, là Vạn Lý Trường Thành vĩ đại, là Angcovat nguy nga, tráng lệ,... - nơi đâu cũng đẹp, cũng hấp dẫn, cũng đáng để chàng trai say mê, đắm đuối nhưng vẫn không thể ấm lòng bằng hình ảnh "con sông xanh biếc". Đó là hình ảnh của kí ức, của hoài niệm, của tâm hồn "tôi" - một tâm hồn nhạy cảm, mang nặng niềm gắn bó máu thịt với quê hương xứ sở. Câu thơ "Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè" đã khái quát, nâng tầm hình ảnh ẩn dụ "con sông xanh biếc" ở câu thơ thứ nhất lên thành biểu tượng của quê hương - một quê hương yên bình, êm ả, thanh khiết, mát trong, ...

Từ hình ảnh "con sông xanh biếc", mạch thơ chảy theo dòng hồi tưởng, khơi dậy những kỉ niệm thời thơ ấu với "bờ tre ríu rít chim kêu", với "tiếng nước gợn trăm màu", với "hoa bưởi trắng ngát đưa hương", với "vườn mía ngọt bùi",... Tất cả đều là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc, thân thương, ... của mỗi làng quê Việt Nam. Nhưng ấn tượng nhất, gây xúc động nhất là hình ảnh của mẹ:

Mỗi buổi chiều/ khi mặt trời ngả bóng,
Mẹ tôi trở gối/ nhìn tôi/ lặng im.

Đó là cái "lặng im" chất chứa bao nỗi niềm:

- Nỗi buồn thương về một thời thiếu nữ đã qua đi;

- Nỗi xót xa cho phận mình lẻ bóng;
- Nỗi day dứt vì chưa làm tròn trách nhiệm với con;

- Nỗi lo toan cho cuộc sống ngày mai, ...

Tất cả những nỗi niềm ấy, ai hiểu thấu? Chỉ biết rằng, cứ nhìn con, lại "lặng im" nhìn con, ... nghĩa là mẹ vẫn dõi theo từng bước con đi. Và đứa con - dù có đi đâu về đâu cũng mãi là đứa con bé bỏng ngày xưa của mẹ. Như con sông kia, dẫu có đi đâu vẫn phải "trở về cơn mộng du":

Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
(...)
Để đem tâm tình thương mến gửi cho quê hương

Có thể nói, bài thơ Quê hương của Nguyễn Bính đã góp thêm một nét vẽ, nét nhạc đặc sắc vào bức tranh, bài ca về quê hương đất nước. Đọc xong bài thơ, trong lòng độc giả không khỏi dâng lên niềm xúc động trước nỗi lòng tha thiết, chân thành của một người con xa quê, yêu quê, nhớ quê. Chính tình cảm cao đẹp đó đã bồi đắp cho tâm hồn mỗi người tình yêu quê hương, đất nước.